ΑΝΤΡΕ ΜΠΡΕΤΟΝ
(1896-1966)
Γάλλος ποιητής, κριτικός και συγγραφέας, είναι ο εμπνευστής και πρωτεργάτης του “σουρεαλιστικού κινήματος”. Ταξίδεψε στην Αυστρία όπου γνώρισε τον Freud και μυήθηκε στις ιδέες του. Συνδέθηκε με τον Picasso και τον Apollinaire από τους οποίους άντλησε πάρα πολλά στοιχεία για την τέχνη και την ποίηση. Το 1924, σε ηλικία 28 ετών, έγραψε “Le Manifeste du Surréalisme” (Το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού) που θεωρείται ως η διακήρυξη των αρχών του υπερρεαλισμού, σύμφωνα με την οποία οι σκέψεις και τα συναισθήματα πρέπει να εκφράζονται αυθόρμητα χωρίς να περιορίζονται από λογικά ή αισθητικά πλαίσια. Τα μυστικά της μαγικής σουρεαλιστικής τέχνης βασίζονται στη συστηματική αξιοποίηση του ονείρου και της αυτόματης γραφής. Τα χαρακτηριστικά του σουρεαλισμού είναι το αυθόρμητο, το απροσδιόριστο, το απίστευτο, το αδιάγνωστο, το παράδοξο, το υπερφυσικό. Νεαρός φοιτητής της Ιατρικής, σε ηλικία μόλις 18 ετών, πήρε μέρος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), αλλά και στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1941-1945). Αργότερα μετέβη στις Η.Π.Α. και επανήλθε στο Παρίσι το 1946. Το 1938 με την ευκαιρία της επίσκεψής του στο Μεξικό για σειρά διαλέξεων για τη ζωγραφική, την τέχνη και την ποίηση, συνάντησε τον Leon Trotsky που ζούσε στο σπίτι του ζωγράφου Diego Rivera. Ο Breton τους παρουσίασε τη θεωρία του “Σουρεαλισμού”. Συμφώνησαν για την κοινωνική αποστολή του καλλιτέχνη και από κοινού συνέταξαν στα γαλλικά το μανιφέστο: “Pour un Art Indépendant Révolutionnaire” (Για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη). Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του μαζί με άλλους φίλους του σουρεαλιστές επιχείρησε να ερευνήσει το υποσυνείδητο και τα όνειρα καθώς τα θεωρούσε μια αυτόματη, αποσπασματική και ασύνδετη “γραφή”. Ο ίδιος γράφει: «Πιστεύω στη μελλοντική συγχώνευση αυτών των δύο κατ’ επίφαση τόσο αντιφατικών καταστάσεων, του ονείρου και της πραγματικότητας, σ’ένα είδος υπερπραγματικότητας (surréalité)». Τον διέκρινε μια παθιασμένη ενασχόληση με τη γλώσσα, η προτίμησή του για συλλογικές δραστηριότητες και παρεμβάσεις, το έντονο ενδιαφέρον του για τη διάδοση των αξιών και το χαρακτηριστικό στοιχείο ενός γόνιμου ανθρωποκεντρισμού. Σφράγισε τη λογοτεχνική και καλλιτεχνική πρωτοπορία του 20ου αιώνα, με την ανατρεπτική σκέψη, την επαναστατική του λογική, τα οράματα και τη φαντασία του. Η ποίηση είναι τρόπος για την απελευθέρωση από την κοινωνική, οικονομική, πολιτική και φιλοσοφική καταπίεση. Ο Breton ίδρυσε το σουρεαλισμό για να πετύχει μια ποιητική και καλλιτεχνική αναγέννηση. Ο υπερρεαλισμός επιδιώκει ένα καθορισμένο σκοπό και έχει στόχο τη συνείδηση του ανθρώπου, την ελευθερία και τη γλώσσα. Οι λέξεις δημιουργούν ενέργεια. Ο Breton δεν αρνείται την πραγματικότητα για να προτιμήσει το φανταστικό όραμα, αλλά θέλει να την διευρύνει προσθέτοντας την έννοια του θαυμαστού, επιζητά τη συμπλήρωση του πραγματικού και του φανταστικού. Ο σουρεαλιστής ποιητής βρίσκεται σε μια διαρκή αμφισβήτηση της κοινωνίας και στόχος του είναι η μεταμόρφωση του κόσμου. Υπήρξε μία πολυσχιδής προσωπικότητα καλλιτέχνη και επαναστάτη. Το έργο του παραμένει επίκαιρο και διαχρονικό και πίστευε ότι «η Πράξη είναι η Αδελφή του Ονείρου». Επίσης έλεγε: «Θα ήθελα η ζωή μου να αφήσει πίσω της το τραγούδι της αναμονής, το τραγούδι που ξεγελάει το χρόνο». Έζησε 70 χρόνια.
Κυριότερα έργα του: ● “Les Champs magnétiques” 1921 ( Μαγνητικά Πεδία). ● “Le Manifeste du Surréalisme” 1924 (Το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού) ● “Nadja” 1928 (Νατζά). ● “Second Manifeste du Surréalisme” 1929 (Δεύτερο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού). ● “L’union libre” 1931 (Ελεύθερη ένωση). ● “Les Vases Communicants” 1932 (Τα συγκοινωνούντα Δοχεία). ● “L’ Amour fou” 1937 (Τρελή Aγάπη). ● “La Lampe dans l’Horloge” 1948 (Η Λάμπα μέσα στο Ρολόι). ● “Pour un Art Indépendant Révolutionnaire” 1939 (Για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη), μαζί με τον Leon Trotsky και τον Diego Rivera. ● “Anthologie de l’Humour Noir” 1940 (Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ). ● “Poèmes” 1948 (Ποιήματα). ● “Constellations” 1957 (Αστερισμοί). ■ Εξέδωσε τα περιοδικά: “Littérature” (Λογοτεχνία) και “La Révolution Surréaliste” (Η Σουρεαλιστική Επανάσταση). ■ Έχει υπογράψει περισσότερα από 50 βιβλία, με θεωρητικά κείμενα πάνω στην ποίηση, τη ζωγραφική και την τέχνη, καθώς επίσης ποιήματα και διηγήματα.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ
Λεξικό: «Petit Robert»
MANIFESTE: «Exposé théorique lançant un mouvement littéraire».
ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ: «Θεωρητική γραπτή έκθεση που λανσάρει ένα λογοτεχνικό κίνημα».
Λεξικό: «Petit Larousse»
MANIFESTE: «Déclaration écrite par laquelle un souverain, un chef de parti, un groupe de personnalités, etc., rend compte de sa conduite dans le passé et définit les objectifs qu’il se propose pour l’avenir».
ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ: «Γραπτή διακήρυξη με την οποία ένας άρχων, ένας αρχηγός κόμματος, μια ομάδα προσωπικοτήτων, κ.λπ., κάνει απολογισμό για τη διοίκησή του στο παρελθόν και προσδιορίζει τους στόχους που σκοπεύει για το μέλλον».
Τι είναι πολιτικό μανιφέστο:
Στην πολιτική, είναι ένα γραπτό κείμενο που έχει στόχο να γίνουν γνωστές οι καινούριες ιδέες. Επίσης η λέξη «μανιφέστο» έρχεται να προσδιορίσει κάθε προγραμματικό κείμενο ενός κόμματος ή μιας πολιτικής κίνησης, καθώς και τη δημοσίευση ενός εκλογικού προγράμματος.
Τι είναι λογοτεχνικό μανιφέστο:
Είναι η διακήρυξη των αρχών του λογοτεχνικού κινήματος και της τέχνης κάθε εποχής. Λέγεται ότι είναι η δημοσίευση ενός γραπτού κειμένου που αναγγέλλει καινούριους τρόπους εννοιών στη λογοτεχνία και στην τέχνη. Η λογοτεχνία είναι ένα δημόσιο γεγονός. Ο συγγραφέας είναι ένα δημόσιο πρόσωπο που ασχολείται με όλα τα θέματα της κοινωνίας και της πολιτικής. Υπάρχουν διάφορα λογοτεχνικά μανιφέστα, σε όλες τις εποχές, που εκφράζουν τις διακηρύξεις των λογοτεχνικών ρευμάτων. Το μανιφέστο έχει στόχο να δηλώσει ότι οι λογοτέχνες και οι καλλιτέχνες ανοίγουν άλλους δρόμους για ένα μέλλον καλύτερο στην ποίηση και στην τέχνη, αποσπώμενοι από το παρελθόν και προτείνοντας νέους δρόμους. Είναι μια εξέγερση και επανάσταση στο χώρο της λογοτεχνίας, η ρήξη, η διαμφισβήτηση των κατεστημένων της εποχής, η φιλοδοξία για την παρουσίαση καινούριων έργων, με διακηρύξεις που έχουν στόχο στην ποιοτική ανανέωση της λογοτεχνίας και της τέχνης. Η ελευθερία της προσωπικής έκφρασης παραμένει η διαρκής βάση όλων των λογοτεχνικών μανιφέστων από το 16ο αιώνα μέχρι σήμερα. Η βασική αποστολή της λογοτεχνίας είναι ταγμένη για το λαό, για μια καλλιέργεια λαϊκή και στηρίζεται στον αγώνα για την ειρήνη, τη δημοκρατία, την έκφραση των ελεύθερων και αυτόνομων ανθρώπων. Αρχικά, το μανιφέστο ήταν ένα πολιτικό γραπτό κείμενο, αργότερα έγινε βασική αρχή για τη λογοτεχνία και την τέχνη και δε σταμάτησε να αποτελεί μια κοινωνική επίδραση στο δημόσιο χώρο, σε συγγραφείς, καλλιτέχνες και αναγνώστες, με ένα πρόγραμμα μιας πνευματικής συμπεριφοράς. Η λογοτεχνία πρέπει να τοποθετείται πάνω από το κάθε τι. Πρέπει να κυριαρχεί η παγκόσμια διαρκής δημοκρατία και ειρήνη σε όλα τα γραπτά κείμενα. Μερικά μανιφέστα είναι πιο κοντά στο δοκίμιο – κριτική μελέτη. Ο Αντρέ Μπρετόν έκανε τη διακήρυξη του «Μανιφέστου του Υπερρεαλισμού» διατυπώνοντας τις αρχές τού νέου κινήματος: αναθεώρηση του ορισμού της πραγματικότητας. Τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι η αυτόματη γραφή (écriture automatique), η καταγραφή των ονείρων στην ποίηση και στην τέχνη. Βασικός σκοπός είναι η αλλαγή της αντίληψης για τον κόσμο και η επιδίωξη να αλλάξει ο ίδιος ο κόσμος. Ο υπερρεαλισμός διαμορφώνει έναν χαρακτήρα επαναστατικό και η έννοιά του είναι ο προσδιορισμός της ανώτερης πραγματικότητας που συνδέεται με την παντοδυναμία του ονείρου (toute-puissance de rêve). Τα όνειρα είναι η άμεση έκφραση του ασυνείδητου, κατά τον Φρόυντ, όταν το συνειδητό χαλαρώνει κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η ψυχαναλυτική θεωρία περί του ονείρου είναι η διάκριση μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, που δίνει προτεραιότητα στο ασυνείδητο. Καταργούνται οι κανόνες της ηθικής και αισθητικής κατά τη διάρκεια της αυτόματης γραφής για να δοθεί μεγαλύτερη ελευθερία. Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα του 20ου αιώνα που επιδιώκει την έκφραση του υποσυνείδητου κόσμου, χωρίς λογικό έλεγχο, χωρίς ηθικούς και αισθητικούς περιορισμούς και που βασίζεται στη θεωρία της ψυχανάλυσης, με την αξιοποίηση πληροφοριών από το υποσυνείδητο. Στην Τέχνη είναι η δημιουργία μιας νέας οπτικής πραγματικότητας. Στο «Μανιφέστο του Σουρεαλισμού» διαβάζουμε τον ακόλουθο προσδιορισμό: SURRÉALISME, n.m. «Automatisme psychique pur par lequel on se propose d’ exprimer, soit verbalement, soit par écrit, soit de toute autre manière, le fonctionnement réel de la pensée. Dictée de la pensée, en l’absence de tout contrôle exercé par la raison, en dehors de toute préoccupation esthétique ou morale».
ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, όνομα αρσ. «Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός μέσα από τον οποίο προτίθεται να εκφράσει κανείς, είτε προφορικά, είτε γραπτά, είτε με οποιονδήποτε άλλον τρόπο, την αληθινή λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψης, με την απουσία κάθε ελέγχου που ασκείται από τη λογική, έξω από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα».
ΕΓΚΥΚΛ. Φιλοσ. Ο σουρεαλισμός βασίζεται στην πίστη της ανώτερης πραγματικότητας ορισμένων τύπων ειρμών αγνοημένων μέχρι τη στιγμή εκείνη σ’ αυτόν, στην παντοδυναμία του ονείρου, στο αδιάφορο παιχνίδι της σκέψης. Τείνει να καταλύσει οριστικά όλους τους άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να τους υποκαταστήσει στη λύση των κυριότερων προβλημάτων της ζωής. Έκαναν πράξη ΑΠΟΛΥΤΟΥ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΥ οι κ.κ. Aragon, Baron, Boiffard, Breton, Carrive, Crevel, Delteil, Desnos, Éluard, Gérard, Limbour, Malkine, Morise, Naville, Noll, Péret, Picon, Soupault, Vitrac.

Ο «Σουρεαλισμός» προέρχεται από τη γαλλική λέξη “surréalisme”, δηλαδή “sur”= υπέρ + “réalisme”= ρεαλισμός και ως εκ τούτου «Υπερρεαλισμός». Γεννήθηκε στη Γαλλία και συγκεκριμένα στο Παρίσι, με κύριο εκφραστή τον André Breton, ο οποίος το 1924 με το έργο του: «Le Manifeste du Surréalisme» (Τo Μανιφέστo του Σουρεαλισμού), δίνει τις βασικές αρχές του σουρεαλιστικού κινήματος. Εκθέτει τη σουρεαλιστική θεωρία η οποία καλεί στην απόρριψη της λογικής των κανόνων, χρησιμοποιώντας όλες τις πηγές της φαντασίας, του ονείρου και της αυτόματης γραφής για να φτάσει σε ένα κόσμο ολοκληρωτικά απελευθερωμένο: τον «υπερρεαλισμό». Σύμφωνα με τον Μπρετόν, ο “Υπερρεαλισμός”, είναι ένα ποιητικό και καλλιτεχνικό κίνημα και έχει ως σκοπό την υπέρβαση του πραγματικού κόσμου με την καταγραφή (στην ποίηση) ή την παράσταση (στην τέχνη) των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής και των ονειρικών της εντυπώσεων, χωρίς την επέμβαση της λογικής. Ο σουρεαλισμός αγκαλιάζει όλους τους τρόπους δομής του κόσμου, φανερούς και απόκρυφους. Η ποιητική ενόραση δείχνει το δρόμο της “Γνώσης” πάνω από τις αισθήσεις μας, μιας πραγματικότητας “που είναι αόρατα ορατή μέσα σε ένα αιώνιο μυστήριο”, όπου η φαντασία διαμορφώνει τα αληθινά πράγματα.

Πάρης Βορεόπουλος [Συνεργάτης του RealOraiokastro.gr]

ΠΑΡΗΣ ΒΟΡΕΟΠΟΥΛΟΣ

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Φοίτησε στο Κολλέγιο De La Salle. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Θέατρο σε Δραματική Σχολή. Εργάστηκε ως καθηγητής και διευθυντής σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ασχολήθηκε με την ποίηση, το θέατρο, την κριτική, τη λογοτεχνία, τη μετάφραση κ.ά.

Ως συγγραφέας δημοσίευσε τα έργα:

• «Ανθολογία Γαλλικής Ποίησης», μεταφράσεις ποιημάτων δέκα Γάλλων ποιητών, παρουσίαση βιογραφικών στοιχείων και ποιητικών “Σχολών”.

• «Το Αιώνιο Παιχνίδι», μονόπρακτο θεατρικό έργο, το οποίο ανεβάστηκε σε θεατρική σκηνή.

• «Ποιητικές Διαδρομές», ποιητική συλλογή.

• «Η Ζωή και το Έργο του Αλμπέρ Καμύ», κριτική μελέτη.

• «Κριτικές Μελέτες Αισθητικής του Γκυ ντε Μωπασσάν», μετάφραση παρουσίαση και σχόλια όσον αφορά τις απόψεις του Γάλλου συγγραφέα, για την τεχνική απόδοσης ενός γραπτού κειμένου καθώς και των εικαστικών τεχνών, ζωγραφική-γλυπτική.

• «Οδοιπορικό Ζωής», ποιητική συλλογή.

• «Ταξιδεύοντας στο Χρόνο», συλλογή διηγημάτων.

• «Η Παιδεία στην Καππαδοκία»

από την αρχαιότητα ως την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924,

επιστημονική μελέτη.

– «Δύο Λογοτεχνικά Μανιφέστα: André Breton και Jean–Paul Sartre»,

δοκίμιο.

• «Η Μικρά Ασία μέσα από την Ελληνική Λογοτεχνία», δοκίμιο.

• «Τραγούδια του Δημήτρη Θέμελη για φωνή και πιάνο σε ποίηση Πάρη Βορεόπουλου» με τη Χριστίνα Σιδηροπούλου, μουσικολόγο, πιανίστα• μουσικοποιητική συλλογή.

• «Το Θέατρο του Παραλόγου-Ευρωπαίοι και Έλληνες θεατρικοί συγγραφείς», δοκίμιο.

Μοίρασε το άρθρο!