Γιατί βλέπουμε εφιάλτες στον ύπνο μας;

Ζούμε την εποχή του άγχους. Μια κατάσταση που στοιχειώνει όχι μόνο τις μέρες, αλλά και τις νύχτες μας. Στην ταινία «Εφιάλτης στο Δρόμο με τις Λεύκες» μια ομάδα εφήβων δέχονται επιθέσεις από έναν βάναυσο δολοφόνο που σκοτώνει τα θύματά του μέσα στα όνειρά τους. Ακόμα κι αν δεν έχετε δει την ταινία, πιθανόν να έχετε πρωταγωνιστήσει σε ένα σενάριο παρόμοιο με αυτό σε κάποιον εφιάλτη σας και να έχετε ξυπνήσει με στρες.

Σχετίζεται άραγε το καθημερινό μας άγχος με τους εφιάλτες μας και αν ναι, πώς μας επηρεάζει αυτό;

Ο Antonio Zadra είναι ψυχολόγος. Ένα βράδυ έζησε μια πολύ τρομακτική εμπειρία. Βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού και ήταν έτοιμος να πέσει στη θάλασσα. Μόλις 20 δευτερόλεπτα τον χώριζαν από το θάνατο, όταν μία φωνή έσπασε την ησυχία της νύχτας. Ήταν ο γιος του που του φώναξε «Μπαμπά, όχι!». Και μετά ξύπνησε και όλα ήταν καλά, ίσως όμως κι όχι.

Δύο χρόνια μετά, όπως λέει στον Guardian, θυμάται ακόμη με ζωντάνια τον εφιάλτη που είδε και με κομμένη την ανάσα τονίζει πως πρόκειται για το χειρότερο αγχώδες όνειρο που είδε ποτέ. Αν κι έχει διαβάσει περισσότερες από 10.000 μελέτες για τα όνειρα, δουλεύοντας στο Κέντρο Προηγμένων Ερευνών Ιατρικής του Ύπνου στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, οι γνώσεις του δεν μπόρεσαν να σταθούν εφαλτήριο για το σοκ και την αγωνία της στιγμής.

Μια περίπλοκη εξίσωση

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το άγχος επηρεάζει και τον ύπνο μας. Ζούμε στην εποχή της αγωνίας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η κατάθλιψη και οι διαταραχές άγχους είχαν αυξηθεί κατά 50% μεταξύ του 1990 και του 2013. Στις ΗΠΑ, η γενική διαταραχή άγχους επηρεάζει 6.8 εκατομμύρια ενήλικες, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο η έρευνα για την εθνική ευημερία τον περασμένο μήνα έδειξε ότι το 17,8% του πληθυσμού ανέφερε κάποια στοιχεία που δείχνουν κατάθλιψη ή άγχος.

Αν και οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι που έχουν αντιμετωπίσει τραυματικές καταστάσεις έχουν συχνές εμπειρίες αγχωδών ονείρων, αυτοί που υποφέρουν από γενικευμένο άγχος δεν έχουν απαραίτητα την τάση να βλέπουν εφιάλτες. «Δεν αρκεί να είσαι αγχωμένος για να δεις ένα αγχώδες όνειρο», λέει ο  Zadra. «Πρέπει να είσαι αγχωμένος και να βιώνεις μια στρεσογόνα κατάσταση».

Η συσχέτιση μεταξύ του άγχους που βιώνουμε στην καθημερινότητα μας και των ονείρων άγχους είναι περίπλοκη. Ο Mark Blagrove, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Swansea και επικεφαλής του Εργαστηρίου Ύπνου του ιδρύματος, έχει προσπαθήσει να μετρήσει ποιοτικά τη «δυσφορία» των άσχημων ονείρων. Το συμπέρασμα στο οποίο έχει καταλήξει είναι ότι το άγχος όχι μόνο έχει ως αποτέλεσμα τα όνειρα μας να είναι πιο αρνητικά, αλλά και να έχουμε χειρότερη αντίδραση στα αρνητικά όνειρα γιατί ακριβώς είμαστε αγχωμένοι. Επίσης, το άγχος κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να οδηγήσει σε αϋπνίες, συστηματική νυχτερινή εγρήγορση αλλά και αύξηση των ονείρων που θυμόμαστε όταν ξυπνήσουμε.

Πώς ένα κακό όνειρο μπορεί να μας κάνει καλό

Εξυπηρετούν όμως σε κάτι οι εφιάλτες μας; Η Isabelle Arnulf, νευροεπιστήμονας και πρόεδρος της Γαλλικής Εταιρείας Έρευνας του Ύπνου λέει στη βρετανική εφημερίδα ότι είναι πολύ φυσιολογικό να βλέπουμε αγχώδη όνειρα, αν και οι περισσότεροι άνθρωποι που απευθύνονται σε κάποιον ειδικό για αυτόν το λόγο, το κάνουν γιατί δεν το θεωρούν φυσιολογικό. Η ίδια που συνηθίζει να βλέπει εφιάλτες πριν από σημαντικές συναντήσεις, πιστεύει επίσης ότι οι εφιάλτες είναι χρήσιμοι.

 Το 2014 έκανε μάλιστα μια έρευνα μεταξύ φοιτητών που επρόκειτο να δώσουν εξετάσεις στην Ιατρική του Πανεπιστημίου Sorbonne. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σκληρή δοκιμασία καθώς μόλις το 10% των εξεταζόμενων γίνονται δεκτοί. Η Γαλλίδα νευροεπιστήμονας και η ομάδα της μελέτησαν, λοιπόν, το πως οι υποψήφιοι κοιμήθηκαν το βράδυ πριν τις εξετάσεις.

Τι είδαν στον ύπνο τους; Κάθε πιθανό σενάριο που είχε σχέση με την επικείμενη εξέτασή τους διαδραματίστηκε στο υποσυνείδητό τους. Κάποιοι είδαν στον ύπνο τους ότι δεν μπορούσαν να βρουν την αίθουσα εξετάσεων, άλλοι πως απαντούσαν λάθος στις ερωτήσεις, ενώ σημειώθηκαν κι όλες οι πιθανές «καταστροφές» που θα μπορούσαν να συμβούν και να τους κάνουν να χάσουν την εξέταση, όπως για παράδειγμα μια απεργία στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Το όνειρο που ξεχώρισε η ερευνήτρια ήταν αυτό μιας φοιτήτριας που είδε ότι έκανε επανάληψη, αλλά δεν μπορούσε να θυμηθεί το κεφάλαιο για τον νωτιαίο μυελό. Το κορίτσι ξύπνησε, πήγε στο γραφείο της κι άνοιξε το βιβλίο της στην κατάλληλη σελίδα. Όντως δεν είχε διαβάσει το συγκεκριμένο κεφάλαιο, επομένως κινητοποιήθηκε για να το διαβάσει.

Η Arnulf ξεχωρίζει το συγκεκριμένο παράδειγμα ως την πιο αφηγηματική απεικόνιση του συμπεράσματος στο οποίο κατέληξε η έρευνα της, ότι δηλαδή οι φοιτητές που είχαν τα περισσότερο αγχώδη όνειρα τη νύχτα που προηγήθηκε της εξέτασης, σημείωσαν και τα υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας.

Πρόβα αληθινής ζωής;

Τα ευρήματα της  Arnulf συμφωνούν με μια επιστημονική θεωρία που θέλει τα όνειρα να λειτουργούν ως «προσομοίωση απειλών». Σύμφωνα με αυτό το δόγμα οι άνθρωποι κάνουμε «πρόβα» τρομακτικών καταστάσεων στον ύπνο μας, με αποτέλεσμα αυτό να μας εφοδιάζει με τη δύναμη να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις με μεγαλύτερο θάρρος στην πραγματική μας ζωή. Η λογική πίσω από αυτή τη θεωρία λέει ότι αν δεις στον ύπνο σου ότι έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα λιοντάρι, και το πρωί τύχει να έρθεις πρόσωπο με πρόσωπο με ένα, θα είσαι καλύτερα προετοιμασμένος για να το αντιμετωπίσεις. Μια πιο εξελιγμένη εκδοχή αυτής της θεωρίας είναι η «κοινωνική θεωρία προσομοίωσης απειλών», η οποία επικεντρώνεται στην ιδέα ότι τα όνειρα μας προετοιμάζουν για το κοινωνικό άγχος.

Ο Mark Blagrove από το Εργαστήριο Ύπνου του Swansea, δεν πιστεύει όμως ότι ενεργοποιείται κάποια προσαρμοστική λειτουργία μέσω των ονείρων. Όπως λέει «οι ιστορίες που βλέπουμε στον ύπνο μας, υπάρχουν στο μυαλό μας στον ξύπνιο μας και παραμένουν εκεί όταν κοιμόμαστε γιατί ο εγκέφαλος δεν κατεβάζει ρολά».

Ο Antonio Zadra από την πλευρά του είναι πεπεισμένος ότι τα αγχώδη όνειρα έχουν κάποιο μόνιμο αντίκτυπο πάνω μας. Όπως επισημαίνει, εκτός από την περίπτωση ανθρώπων με μετατραυματική διαταραχή άγχους, μόνο 1 έως 2% των ονείρων περιλαμβάνουν ακριβείς επαναλήψεις των πραγμάτων που έχουμε δει. Αντίθετα, τα όνειρα έχουν συχνά παράξενες ή ασυνήθιστες δομές ή μοιάζουν με φαινομενικά ανόμοιες εμπειρίες της πραγματικής μας ζωής. Ο Zadra πιστεύει ότι «όποια κι αν είναι η λειτουργία των ονείρων, λαμβάνουν χώρα κάπου έξω από την άμεση συνείδηση μας, με τον εγκέφαλο μας να προσπαθεί να συσχετίσει τις τρέχουσες ανησυχίες μας με τις εγκαθιδρυμένες εμπειρίες του παρελθόντος και να δει πως οι μνήμες συνδέονται με τα πρόσφατα γεγονότα». Πιστεύει επίσης ότι ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός για την εδραίωση μνήμης και ακόμη για την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, είτε συναισθηματικών είτε γνωστικών.

Όπως και να έχει, όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να κοιμόμαστε καλύτερα και ίσως τα όνειρά μας γίνουν πιο ανεκτά και, ποιος ξέρει, ίσως ακόμη και χρήσιμα.

Μοίρασε το άρθρο!