Άλλοτε ως πρωταγωνίστρια και άλλοτε, πάλι, ως το ιδανικό σκηνικό για να ξετυλιχθεί η δράση, η Παναγία των Παρισίων έμελλε να αποθεωθεί μέσα από τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τον κινηματογράφο, να γίνει τραγούδι, μιούζικαλ, ακόμα και μπαλέτο – η «Εσμεράλντα» σε χορογραφία του Ζυλ Περρώ, το μακρινό 1844! Η αρχή έγινε με ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα όλων των εποχών.
Αλλά η Παναγία των Παρισίων εκτός από το γεγονός ότι αποτυπώνεται μέσα από την πένα διάσημων συγγραφέων -όπως συμβαίνει με τα «Μυστήρια των Παρισίων» του Ευγένιου Σύη- αποτελούσε και πηγή έμπνευσης για πολλούς άλλους: Ο Μαρσέλ Προυστ ήταν βαθιά γοητευμένος από τον επιβλητικό καθεδρικό ναό και αναζητούσε ιδέες για το κλασικό λογοτεχνικό έργο του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» κοιτάζοντας το μνημείο με τις ώρες.
Σκηνοθέτες όπως ο Ζαν Λυκ Γοντάρ («Με κομμένη την ανάσα», 1960), ο Γούντι Αλεν («Μεσάνυχτα στο Παρίσι», 2011), o Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ («Πριν το ηλιοβασίλεμα», 2004) και ο Ζαν Πιέρ Ζενέ («Αμελί», 2001), αλλά και ταινίες της Disney, από την δική της εκδοχή του μυθιστορήματος του Ουγκώ μέχρι και τον «Ρατατούη» και τα «Αυτοκίνητα 2», κατάφεραν να κάνουν την Παναγία των Παρισίων έναν αναπόσπαστο χαρακτήρα στις ταινίες τους και να την ενσωματώσουν στην ποπ κουλτούρα – κάτι που στην μυθοπλασία το έχει κάνει με την γνωστή επιτυχία, το 2003, ο Νταν Μπράουν στον «Κώδικα Ντα Βίντσι».
Επίσης, η «Παναγία των Παρισίων» είναι γαλλικοκαναδικό μιούζικαλ που ανέβηκε πρώτη φορά στο Παρίσι το 1998 σε μουσική Richard Cocciante και στίχους του Luc Plamondon, ενώ δεν μπορεί κανείς να μην αναφέρει, τον αξεπέραστο Ζακ Μπρελ να ερμηνεύει το «Au printemps», την Νάνα Μούσχουρη να αποδίδει με τον δικό της μοναδικό τρόπο το «La musique san les mots» και την σπουδαία Εντίθ Πιαφ να τραγουδάει το «Notre-Dame de Paris».
Και, βέβαια, οι μεγάλοι ζωγράφοι που την έχουν αποτυπώσει ποικιλοτρόπως είναι… αμέτρητοι: ο Πικάσσο, ο Σαγκάλ, ο Ματίς, ο Χιρστ είναι μόνο μερικοί από τους καλλιτέχνες που θαμπώθηκαν από τη μυστηριώδη σαγήνη και την απαράμιλλη, σχεδόν απόκοσμη ομορφιά της…
