H δεύτερη χειρότερη επιδημία Έμπολα στην παγκόσμια ιστορία μαστίζει τις πολυπληθείς επαρχίες της βορειοανατολικής Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να προειδοποιεί για αύξηση των κρουσμάτων μόλυνσης και των θανάτων, στη μεγάλη πλειοψηφία τους γυναίκες και παιδιά, και «πιθανή περιφερειακή ή παγκόσμια μετάδοση».
«Πάνω από 10.000 κρούσματα χολέρας έχουν καταγραφεί στη χώρα από τον Ιανουάριο του 2019 και προκάλεσαν πάνω από 240 θανάτους. Εξάλλου, υπήρξαν πάνω από 80.000 ύποπτα κρούσματα ιλαράς, που προκάλεσαν πάνω από 1.400 θανάτους από την αρχή της χρονιάς, ενώ ένα κρούσμα πολιομυελίτιδας τύπου 2 (…) αναφέρθηκε στην επαρχία Κασάι νωρίτερα αυτόν τον μήνα» ανακοίνωσε ο ΠΟΥ.
Η εξάπλωση της επιδημίας όχι μόνο δεν επιβραδύνεται, αλλά δεκάδες νέα κρούσματα καταγράφονται κάθε εβδομάδα.
«Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ότι η επιδημία θα τεθεί υπό έλεγχο στο άμεσο μέλλον. Όλα τα δεδομένα δείχνουν προς την κατεύθυνση μιας εκτεταμένης επιδημίας», λέει ο Lawrence Gostin από το Πανεπιστήμιο της Georgetown και στέλεχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. «Με τη συνεχιζόμενη δυσπιστία των κατοίκων και την εκρηκτική βία στη χώρα και κανένα συγκεκριμένο σχέδιο για την υπέρβαση αυτών των εμποδίων, οι περιπτώσεις θα αυξηθούν με πιθανή περιφερειακή ή παγκόσμια μετάδοση τονίζει όπως αναφέρουν και τα δημοσιεύματα στα διεθνή μμε.
«Οποιαδήποτε καθυστέρηση στη θεραπεία καθιστά τον ιό πιο επικίνδυνο, δίνοντάς του περισσότερες πιθανότητες να σκοτώσει και να εξαπλωθεί», λέει η Natalie Roberts, συντονίστρια επιχειρήσεων έκτακτης ανάγκης για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα (MSF), επίσης γνωστούς ως Doctors Without Borders.
Την ίδια ώρα, οι επιθέσεις σε κέντρα θεραπείας, ειδικά από οργανώσεις ανταρτών και παραστρατιωτικούς, συνεχίζονται αμείωτα, όπως και ο φόβος και η άγνοια της νόσου, η δυσπιστία των κατοίκων στη δυτική ιατρική, που ενισχύεται από την αδυναμία αντιμετώπισης, οι αναταραχές που τροφοδοτούνται από τις ένοπλες πολιτοφυλακές, η φτώχεια και η απελπισία.
Ο ιός του θανάτου μπορεί να αντιμετωπιστεί;
Ο αιμορραγικός πυρετός του Έμπολα προκαλείται από έναν ιό που ξεκίνησε από ζώα και πιο συγκεκριμένα από τους πιθήκους και τις νυχτερίδες. Μεταδίδεται μέσω σωματικών υγρών, προκαλεί πυρετό, πόνους και διάρροια και προσβάλλει το ανοσοποιητικό σύστημα και δυσλειτουργία των αιμοπεταλίων, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να αιμορραγούν μέχρι θανάτου.
Τα φάρμακα αντιμετώπισης του ιού βρίσκονται ακόμα σε πειραματικό στάδιο, όπως αναφέρει το National Geograplic. Όταν διαπιστωθεί ότι κάποιος νοσεί, δέχεται θεραπεία στην απομόνωση από ιατρικό προσωπικό που πρέπει οπωσδήποτε να φοράει μια ειδική στολή ώστε να μην έρθει σε επαφή με τον ασθενή. Οι φίλοι και οι συγγενείς του ασθενή μπαίνουν σε καραντίνα για 21 ημέρες. Τα μέτρα πρόληψης περιλαμβάνουν το πλύσιμο των χεριών σε κάθε ευκαιρία και τις ασφαλείς ταφικές πρακτικές χωρίς να αγγίζουν ή να πλένουν το σώμα των νεκρών, όπως συμβαίνει σε ορισμένα χωριά. Όλες αυτές οι συνθήκες, οι απαραίτητες για την αντιμετώπιση, είναι σχεδόν εξωπραγματικές για διάφορους λόγους αυτήν τη στιγμή στην περιοχή.
Έτσι, τα κρούσματα τον τελευταίο μήνα αυξήθηκαν με τον ταχύτερο ρυθμό από τότε που ξέσπασε η υγειονομική κρίση και οι υπηρεσίες Υγείας προσπαθούν να προσφέρουν βοήθεια σε περιοχές που έχουν εύθραυστα υγειονομικά συστήματα και χρόνια ξεσπάσματα γενικευμένης βίας στα οποία εμπλέκονται ένοπλες ομάδες. Δεν είναι λίγοι οι εθελοντές που έχουν χάσει τη ζωή τους, ενώ όσοι στέκονται τυχεροί δυσκολεύονται να φτάσουν εκεί που πραγματικά τους έχουν ανάγκη.
Τα μέλη της Διεθνούς ομάδας Διάσωσης προειδοποιούν ότι η κατάσταση είναι όλο και πιο ασταθής και καθιστά αδύνατη την πρόοδο κατά της ασθένειας.
Ο Γενικός Διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Δρ Tedros Adhanom Ghebreyesus, εξέφρασε τη βαθιά του ανησυχία για την κατάσταση και ανακοίνωσε πρόσφατα την εντατικοποίηση των εμβολιασμών και τη δοκιμή ενός νέου εμβολίου. Τα πειραματικά φάρμακα έχουν ήδη δοθεί σε 700 άτομα και πιστεύεται ότι είναι αποτελεσματικά σε βαθμό 97%. Αλλά, σε κάθε περίπτωση, αν δεν καθίσταται δυνατό να φτάσουν αυτά στις κοινότητες που τα έχουν ανάγκη, είναι άχρηστα.
Παράλληλα, οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες υγείας και άλλοι που συμμετέχουν στις προσπάθειες να περιοριστεί η επιδημία δέχονται ολοένα συχνότερα απειλές από ένοπλες οργανώσεις σε περιοχές όπου το πρόβλημα της βίας είναι οξύτερο, όπως το Μπουτέμπο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Έτσι, οι απειλές και η βία περιπλέκουν τις προσπάθειες περιορισμού της επιδημίας, σύμφωνα και με τον Guardian.
Από τον Ιανουάριο ως τις αρχές Μαΐου διαπράχθηκαν 42 επιθέσεις εναντίον δομών υγείας και 85 εργαζόμενοι τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν, σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα ο ΠΟΥ την 3η Μαΐου, ενώ εργαζόμενοι σε δομές υγείας έγιναν στόχος έξι επιθέσεων μέσα στις τελευταίες οκτώ ημέρες.
Και στο βάθος κοβάλτιο
«Οι επιθέσεις αυτές δείχνουν ότι το συνεχιζόμενο ξέσπασμα [της επιδημίας] του Έμπολα είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια κρίση [δημόσιας] υγείας», σημείωσε και πρόσθεσε ότι «για να τερματιστεί θα χρειαστεί συντονισμένη, ενισχυμένη προσπάθεια από όλο το σύστημα του ΟΗΕ (…) και από την κυβέρνηση» τονίζει ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ.
Αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι για να σταματήσουν οι επιθέσεις εναντίον των εργαζομένων στις υπηρεσίες υγείας, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα πολλά πολιτικά προβλήματα στη χώρα.
Σημειώνεται πως το Βόρειο Κίβο, η κύρια εστία της μόλυνσης, έχει υπάρξει πολεμική ζώνη από το 1994, όταν εκατοντάδες Χούτου κατέφτασαν εκεί από τη Ρουάντα, φοβούμενοι τα αντίποινα των Τούτσι, το 75% του πληθυσμού των οποίων σφαγιάστηκε σε μία από τις πλέον πρόσφατες γενοκτονίες. Ο στρατός της Ρουάντα σάρωσε την περιοχή το 1996, προκαλώντας μια γενικευμένη σύρραξη στην οποία ενεπλάκησαν πολλά αφρικανικά έθνη και ο οποίος στοίχισε τελικά περισσότερες από 6 εκατομμύρια ζωές. Παρόλο που ο πόλεμος τερματίστηκε επίσημα το 2003, οι μάχες δεν σταμάτησαν ποτέ, ενώ μέχρι και σήμερα δρουν περίπου 120 ένοπλες ομάδες. Πίσω από τις ασταμάτητες αιματηρές συρράξεις βρίσκεται το «μέταλλο των συρράξεων», το 80% της παγκόσμιας ποσότητας του οποίου εξορύσσεται από τα σπλάχνα του Βόρειου Κίβου. Πρόκειται για το κοβάλτιο ένα εξαιρετικά ανθεκτικό στη θερμότητα υλικό που αποτελεί πρώτη ύλη για τα κυκλώματα των κινητών τηλεφώνων και των υπολογιστών, η ζήτηση του οποίου το έχει καταστήσει πιο πολύτιμο από τον χρυσό, το ουράνιο κι από τα διαμάντια.
Γύρω από το κοβάλτιο αναπτύσσονται τα συμφέροντα, τα οποία ενισχύουν τις πωλήσεις όπλων σε όλες τις αντιμαχόμενες δυνάμεις της περιοχής και αποτελούν βασικό κίνητρο για την συνεχιζόμενη βία.
Συχνά το κοβάλτιο αναφέρεται ως το «μέταλλο των συρράξεων», έχοντας ίδιο βάρος με τα «ματωμένα διαμάντια». Όπως υπενθυμίζει το Foreign Policy, πριν από εννέα χρόνια, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε απόφαση, ζητώντας τον τερματισμό του εμπορίου συγκρουσιακών ορυκτών και ορίζοντας ότι «όλα τα κράτη θα πρέπει να δημοσιεύουν τακτικά τις πλήρεις καταστάσεις εισαγωγών και εξαγωγών φυσικών πόρων συμπεριλαμβανομένου του χρυσού, του κοβαλτίου, του βολφραμίτη, της ξυλείας και του άνθρακα και να ενισχύσουν την καταπολέμηση των περιφερειακών εγκληματικών δικτύων που εμπλέκονται στην παράνομη εκμετάλλευση των πόρων αυτών».
Από το 2010 ακολούθησε μια σειρά νέων ψηφισμάτων σχετικά με το θέμα. Οι χώρες της Αφρικής, καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κίνα στη συνέχεια δεσμεύτηκαν να απαγορεύσουν την αγορά και τη χρήση του κογκολέζικου κοβαλτίου. Το 2016, μάλιστα, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) εξέδωσε αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές για την εξόρυξη και την αγορά κοβαλτίου από περιοχές που έχουν πληγεί από συγκρούσεις.
Μετά την οικονομική κρίση του 2008, το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε τον νόμο ο οποίος απαιτούσε συγκεκριμένα από τις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας, να ανιχνεύουν την προέλευση των ορυκτών που χρησιμοποιούν, εξασφαλίζοντας ότι δεν θα προέρχονται από το Βόρειο Κίβου. Έτσι, εταιρείες όπως η Microsoft, η Apple, η Tesla, η Dell και ολόκληρη η παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού υποσυστημάτων, υποχρεώθηκαν να επιδείξουν την απαιτούμενη σπουδή για να διασφαλίσουν ότι γνωρίζουν την προέλευση των ορυκτών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των προϊόντων τους και να δεσμευτούν ότι δεν προέρχονται από την εμπόλεμη ζώνη του Κονγκό. Το 2015, η Κίνα υιοθέτησε παρόμοια μέτρα.
Ωστόσο, ο έλεγχος των εταιρικών πρακτικών στην αγορά κοβαλτίου αποκάλυψε χαμηλά επίπεδα πραγματικής συμμόρφωσης. Δεδομένου ότι περίπου το 80% της παγκόσμιας προσφοράς κοβαλτίου βρίσκεται στα εδάφη του Βόρειου Κίβου, είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς η βιομηχανία ηλεκτρονικών θα μπορούσε να συνεχίσει την παγκόσμια επέκτασή της χωρίς να αγοράσει ορυκτά από εκεί. Κάπως έτσι, το 2017 ο Τραμπ ήρε τους περιορισμούς της απόφασης των Ηνωμένων Εθνών, υπό τις πιέσεις των τεχνολογικών εταιριών – κολοσσών που ισχυρίστηκαν ότι οι αγορά μεταλλευμάτων εκτός Κονγκό θα τους κόστιζε 4 δισεκατομμύρια δολάρια. Μερικοί ερευνητές ισχυρίστηκαν μάλιστα ότι η εφαρμογή των περιορισμών των Ηνωμένων Εθνών αύξησε στην πραγματικότητα την ανομία και τη βία στα μεταλλεία του Βόρειου Κίβου, χρεοκοπώντας τις εγκατεστημένες επιχειρήσεις.
Σημειώνεται ότι οι ελλείψεις κοβαλτίου αναμένονται ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2020 λόγω της ταχείας ζήτησης για την τεχνολογία αποθήκευσης ενέργειας, η οποία θα οδηγήσει σε αύξηση του κόστους των μπαταριών, εκτός αν αναπτυχθούν εναλλακτικές χημικές διεργασίες.
Το παράδοξο βέβαια θριαμβεύει και εδώ κι ένα ερώτημα πλανάται. Εάν όλος ο πλανήτης θέλει το κοβάλτιο και όλο το κοβάλτιο βρίσκεται στο Κονγκό, γιατί άραγε οι κάτοικοι αυτής της χώρας πεθαίνουν απ’ την πείνα;
