Η… έμμηνος ρύση καθυστέρησε σχεδόν έναν αιώνα από το Σύνταγμα του 1864 το δικαίωμα να ψηφίζουν οι Ελληνίδες – μέχρι τότε η ψήφος των γυναικών ήταν… «επικίνδυνη και αποκρουστέα».
Το καθολικό δικαίωμα ψήφου καθιερώθηκε στην Ελλάδα με το Σύνταγμα του 1864. Το καθολικό όμως αφορούσε τους άντρες και θα χρειαζόταν να περάσει σχεδόν ένας αιώνας για να σταθούν οι γυναίκες μπροστά στην κάλπη και άλλη μία 20ετία για να είναι υποψήφιες.
Πρωτοπόρα στο φεμινιστικό κίνημα και στους αγώνες για τα δικαιώματα των γυναικών, η Θεσσαλονίκη θα καταγράψει δύο πρωτιές στην ιστορία των εκλογικών αναμετρήσεων: εδώ ψήφισαν οι πρώτες γυναίκες το 1930 και εδώ εκλέχθηκε η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής, η Ελένη Σκούρα, μια σημαντική προσωπικότητα του κινήματος για τη χειραφέτηση της γυναίκας.
Τον αγώνα για το δικαίωμα των γυναικών στο εκλέγειν και στο εκλέγεσθαι τον ξεκίνησε σε πολιτικό επίπεδο, ένας άντρας. Τρεις φορές στη διάρκεια του 1921 ο τότε πρωθυπουργός, Δημήτριος Γούναρης, επιχείρησε να φέρει το θέμα στη Βουλή, συναντώντας σφοδρές αντιδράσεις εντός και εκτός κοινοβουλίου. Οι βουλευτές εξεγείρονταν υποστηρίζοντας πως δεν είναι δυνατόν να δώσουν λόγο και θέση στις γυναίκες, οι δε εφημερίδες της εποχής στάθηκαν στο πλευρό των αντιδρώντων. Αιτία; Η περίοδος που έχουν οι γυναίκες μια φορά τον μήνα για μερικές μέρες. Το επιχείρημα ήταν πως η ψήφος στη διάρκεια της περιόδου ήταν «επικίνδυνη και αποκρουστική» .
«Παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός… Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι ου μόνον ωρισμένας ημέρας, αλλά δι΄ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν… Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον….», έγραφε η εφημερίδα “Νέα Ημέρα” στις 20 Μαρτίου 1928.
Οι γυναίκες δεν πτοήθηκαν και συσπειρωμένες γύρω από την εκπαιδευτικό, δημοσιογράφο και εκδότρια της «Εφημερίδας των Κυριών», Καλλιρόη Παρέν, επανέφεραν το θέμα ξανά και ξανά. Άλλωστε ήταν αυτές που είχαν προσεγγίσει τον Γούναρη και τον είχαν πείσει για την αναγκαιότητα της ισότητας. Ήδη από το 1887 η Παρέν έγραφε άρθρα στην «Εφημερίδα των Κυριών» με τον ίδιο τίτλο πάντα «Ψήφος στη γυναίκα».
Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια πολλά για να πειστούν άπαντες στην Ελλάδα, ότι η έμμηνος ρύση είναι μια φυσιολογική κατάσταση και ότι οι γυναίκες με περίοδο είναι πλήρως λειτουργικές.
Οι πρώτες Ελληνίδες ψηφοφόροι
Στις 5 Φεβρουαρίου 1930 η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου με Εκτελεστικό Διάταγμα ενεργοποιεί το δικαίωμα ψήφου των γυναικών στις δημοτικές εκλογές. Το Διάταγμα αφορά μόνο όσες είναι πάνω από 30 χρόνων και εγγράμματες. Το γεγονός συναντά αντιδράσεις από τις γυναίκες.
«Ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες και όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά», ήταν η αντίδραση της ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη.
Λίγους μήνες αργότερα η κυβέρνηση παύει από τα καθήκοντά του τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης Νικόλαο Μάνο και στις 14 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους πραγματοποιούνται αναπληρωματικές δημοτικές εκλογές.
Στους εκλογικούς καταλόγους ήταν εγγεγραμμένες 241 γυναίκες και πρώτη προσήλθε στις κάλπες η Μερόπη Τσιώμου – Βασιλικού, ενώ την ακολούθησε η αδερφή της Αγγελική Τσιώμου – Μεταλλινού, μια γνωστή μακεδονομάχος.
Η Μερόπη Τσιώμου-Βασιλικού (1897-1979) μια δυναμική γυναίκα, τελείωσε το ανώτατο παρθεναγωγείο και την ανώτατη γερμανική σχολή και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στα φεμινιστικά έντυπα της εποχής «Ημερολόγιον Θεσσαλονίκης» -το οποίο εξέδιδε η ίδια- και «Εφημερίς των Κυριών», για τα οποία έκανε δημοσιογραφικές αποστολές στο Βελιγράδι, τη Βιέννη, το Βερολίνο, την Κωνσταντινούπολη, τη Νέα Υόρκη. Ήταν σύζυγος του Βασίλη Βασιλικού (προπάππου του γνωστού συγγραφέα), ο οποίος ήταν βουλευτής του «Ελληνικού Συναγερμού».
«Γεγονός πρωτοφανές, όχι μόνον δια την πόλιν μας, αλλά δι’ ολόκληρον το Πανελλήνιον, κατά την χθεσινήν εκλογήν, απετέλεσεν η ψηφοφορία των γυναικών. Πρώτην φοράν λαμβάνουν μέρος εις εκλογάς αι γυναίκες και ψηφίζουν εις κάλπας προς ανάδειξιν αρχόντων αιρετών του λαού. Και τούτο κατ’ ευτυχή σύμπτωσιν εσημειώθη εις την Θεσσαλονίκην, ως… καλή αρχή», ανέφερε η εφημερίδα της πόλης «Φως» στο φύλλο της 15η Δεκεμβρίου 1930, ενώ η «Μακεδονία» δημοσίευσε φωτογραφία των αδερφών Τσιώμου πάνω από την κάλπη με την χαρακτηριστική λεζάντα: “Η κ. Βασιλικού ψηφίζουσα πρώτη».
Η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής
Οι γυναίκες δεν έπαψαν να μάχονται για να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου και σε εθνικές εκλογές και ο σχετικός νόμος 2228/52, ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του Νικόλαου Πλαστήρα τον Ιούνιο του 1952. Ωστόσο στις βουλευτικές εκλογές που έγιναν τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, οι γυναίκες δεν προσήλθαν στις κάλπες καθώς δεν πρόλαβαν να ανανεωθούν οι εκλογικοί κατάλογοι.
Ένα απρόσμενο γεγονός -όπως είχε συμβεί και στις δημοτικές του 1930 με την αποπομπή Μάνου- έδωσε και πάλι την πρωτιά στη Θεσσαλονίκη. Ο βουλευτής του «Ελληνικού Συναγερμού», Βασίλης Μπακονίκας έφυγε αιφνιδιαστικά από τη ζωή τον Νοέμβριο του 1952 και το εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής προέβλεπε τη διενέργεια επαναληπτικών εκλογών, οι οποίες ορίστηκαν για τις 18 Ιανουαρίου 1953.
Ήταν η πρώτη φορά που οι γυναίκες όχι μόνο θα ψήφιζαν σε εθνικές εκλογές, αλλά μπορούσαν να είναι και υποψήφιες. Στην πρωτοπόρα στους αγώνες για την ισότητα των δύο φύλων, Θεσσαλονίκη, πέντε γυναίκες συμμετείχαν στο ψηφοδέλτιο, γεγονός που σχολιάστηκε ιδιαίτερα από τα μέσα της εποχής σε ελληνικό και όχι μόνο επίπεδο.
Η Ελένη Παπαχρήστου-Σκούρα μια μαχήτρια της δικηγορίας και της γυναικείας χειραφέτησης με καταγωγή από τον Βόλο ήταν υποψήφια με τον «Ελληνικό Συναγερμό» του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου. Το παράδειγμα του «Ελληνικού Συναγερμού» ακολούθησε και κόμμα ΕΠΕΚ-Φιλελεύθεροι του Νικόλαου Πλαστήρα, επιλέγοντας για το ψηφοδέλτιο την Βιργινία Ζάννα, κόρη του επίσης πολιτικού, Αλέξανδρου Ζάννα. Η ΕΔΑ, το μεγαλύτερο κόμμα της Αριστεράς για την εποχή εκείνη, κατέβασε ως υποψήφιο τον γνωστό γυναικολόγο της πόλης, με καταγωγή από την πρώην Σοβιετική Ένωση, Γιάννη Πασσαλίδη, μια απόφαση με την οποία διαφώνησε η σύζυγος του Βασίλη Βασιλικού, ο οποίος ήταν ήδη βουλευτής του «Ελληνικού Συναγερμού», Μερόπη-Τσιώμου- Βασιλικού. Η Τσιώμου-Βασιλικού που ήταν η πρώτη Ελληνίδα ψηφοφόρος κατέβηκε ως ανεξάρτητη βουλευτής, ενώ το ψηφοδέλτιο της Θεσσαλονίκης συμπλήρωναν ακόμη η Σταυρούλα Κωστοπούλου και η Αγγελική Τσάκωνα επίσης ως ανεξάρτητες.
Συγκεντρώνοντας 47.121 ψήφους (ποσοστό 33,6%) η Ελένη Σκούρα κατάφερε να κερδίσει την έδρα και να γίνει η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής. Για την ιστορία, η Βιργινία Ζάννα πήρε 24.244 ψήφους (ποσοστό 17,2%) και η Μερόπη Τσιώμου-Βασιλικού 1.949 ψήφους (2,7%), ενώ μικρότερος ήταν ο αριθμός των ψήφων για τις άλλες δύο υποψήφιες.
«Θα προσπαθήσω να πράξω παν δυνατόν δια να φανώ αντάξια της εμπιστοσύνης των ψηφοφόρων μου, του οποίους θερμώς ευχαριστώ. Γνωρίζω ότι ως πρώτη και μοναδική γυναίκα εις την Βουλήν έχω μεγάλας ευθύνας και πολλά καθήκοντα. Είναι πολλά εκείνα που πρέπει να πράξωμεν υπέρ των Ελληνίδων, ιδίως εις τον τομέα της κοινωνικής μερίμνης», δήλωσε στα «Νέα» την επόμενη της εκλογής της, 19 Ιανουαρίου 1953, η Ελένη Σκούρα.
Οι πρώτες πανελλαδικές εκλογές, η πρώτη υπουργός, η πρώτη δήμαρχος
Στις εθνικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956 ψήφισαν όλες οι γυναίκες ανά την ελληνική επικράτεια. Ήταν εκείνες οι εκλογές που μέσα από ένα δαιδαλώδες εκλογικό σύστημα, το οποίο τα πολιτικά κόμματα ονόμαζαν «τριφασικό», καθώς συνδύαζε το πλειοψηφικό, το ημιαναλογικό και το αναλογικό σύστημα, έδωσαν τη νίκη στην Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (ΕΡΕ) του Κωνσταντίνου Καραμανλή, παρότι ήρθε δεύτερο κόμμα στην κάλπη με 1.594.112 ψήφους και ποσοστό 47,38%. Πρώτη δύναμη αναδείχτηκε η Δημοκρατική Ένωσις, ένας συνδυασμός 7 κομμάτων, με επικεφαλής μεταξύ άλλων τους Σοφοκλή Βενιζέλο, Γεώργιο Παπανδρέου και Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, που κέρδισε 1.620.007 ψήφους (48,15%).
Αυτές οι εκλογές ανέδειξαν και την πρώτη Ελληνίδα υπουργό, τη Λίνα Τσαλδάρη, χήρα του ιστορικού αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος, Παναγή Τσαλδάρη, στην οποία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ανέθεσε το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας.
Την ίδια χρονιά στις δημοτικές εκλογές που διενεργήθηκαν στη χώρα εκλέχθηκε και η πρώτη γυναίκα δήμαρχος. Η Μαρία Δεσύλλα-Καποδίστρια, δισέγγονη του αδερφού του Ιωάννη Καποδίστρια, Γεωργίου και σύζυγος του βιομήχανου και πρώην δημάρχου, Σταμάτη Δεσύλλα, εκλέχθηκε δήμαρχος Κέρκυρας με 5.365 ψήφους επί συνόλου 10.207 και έμεινε στον δημαρχιακό θώκο ως το 1959.
