Ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον — όπως έχω ακούσει να λένε τουλάχιστο. Μια ολόκληρη ζωή ψάχνω μ’ επιμέλειά να βρω αποδείξεις που να το επιβεβαιώνουν, αλλά δεν στάθηκα τυχερός ως τώρα, όσο κι αν ταξίδεψα σ’ ένα σωρό χώρες, σε όλες τις ηπείρους.
Το αντίθετο μάλιστα: είδα παντού τον κόσμο να βυθίζεται όλο και πιο πολύ στηνπαραφροσύνη. Είδα μεγάλα έθνη, άλλοτε πρωτοπόρα του πολιτισμού, να οδηγούνται στον κατήφορο από διαφόρους κήρυκες κι από κομπαστικές ανοησίες. Είδα τη σκληρότητα, τη μισαλλοδοξία και την πρόληψη να κάνουν άλματα, έτσι που έχουμε φτάσει τελικά σε σημείο, ώστε ο έπαινος του ορθολογισμού να θεωρείται γνώρισμα του ανθρώπου που είναι προσκολλημένος σε απαρχαιωμένες αντιλήψεις, λείψανο θλιβερό κάποιας περασμένης για πάντα εποχής. Όλα αυτά είναι αποκαρδιωτικά, αλλά η απελπισία είναι ένα άχρηστο συναίσθημα.
Ο Αριστοτέλης, απ’ όσο ξέρω, ήταν ο πρώτος που είπε ξεκάθαρα, πως ο άνθρωπος είναι λογικό ζώο. Ο συλλογισμός οπού το στήριξε αυτό ήταν κάτι που σήμερα δεν μας φαίνεται τόσο εντυπωσιακό: το ότι, απλούστατα, μερικοί άνθρωποι είναι ικανοί να κάνουν λογαριασμούς.
Πίστευε πώς υπάρχουν τρία είδη ψυχής : η φυτική, που την έχουν όλα τα ζωντανά όντα, φυτά και ζώα, και η όποια ενδιαφέρεται μόνο για τη διατροφή και την ανάπτυξη, η ζωική, που φροντίζει για τη μετακίνηση και την έχουν ο άνθρωπος και τα ζώα, ως κι αυτά τα κατώτερα και, τέλος, η λογική ψυχή η διάνοια, που είναι ο θεϊκός νους, αλλά την έχουν κι οι άνθρωποι λίγο – πολύ, ανάλογα με την ευφυΐα τους. Αυτή η «λογική ψυχή» είναι που κάνει τον άνθρωπο λογικό ζώο. Και εκδηλώνεται η διάνοια με διαφόρους τρόπους, πιο έντονα όμως με την εκμάθηση της αριθμητικής.
Το αποτέλεσμα είναι ότι, ενώ πολλοί φιλόσοφοι επιμένουν να μας λένε πόσοθαυμαστά πλάσματα είμαστε, έχουν πάψει να μας παινεύουν για την ικανότητά μας στην αριθμητική. Επειδή δεν είναι πια συνήθεια στην εποχή μας να δείχνουμε με το δάχτυλο ορισμένα παιδιά που είναι δυνατά στην αριθμητική, σαν μαρτυρίες του ότι ο άνθρωπος είναι λογικό ον και ότι η ψυχή, ως ένα βαθμό τουλάχιστο, είναι αθάνατη, ας ψάξουμε αλλού για τέτοιες μαρτυρίες.
Που να κοιτάξουμε πρώτα; Να ψάξουμε ανάμεσα στους μεγάλους πολιτικούς, που έχουν οδηγήσει θριαμβευτικά τον κόσμο στη σημερινή του κατάσταση; ’Ή να κάνουμε αρχή απ’ τους ανθρώπους των γραμμάτων; Η απ’ τους φιλόσοφους;
Όλοι αυτοί διεκδικούν τα πρωτεία, αλλά νομίζω πως πρέπει ν’ αρχίσουμε μ’ εκείνους, που όλοι όσοι, σκέφτονται σωστά τους αναγνωρίζουν όχι μόνο σαν τους πιο καλούς, αλλά και σαν πιο σοφούς ανθρώπους: εννοώ τους κληρικούς. Αν αυτοί δεν αποδειχτούν λογικά όντα, τι ελπίδες μένουν τότε για μας,, τους κοινούς θνητούς; Και, αλίμονο — το λέω με όλο τον οφειλόμενο σεβασμό — μερικές φορές η σοφία τους δεν είναι και τόσο ολοφάνερη και, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, αυτές ακριβώς τις εποχές που η δύναμη του κλήρου ήταν μεγαλύτερη.
Μπέρτραντ Ράσελ – Αντιδημοφιλή δοκίμια