Πάρης Βορεόπουλος
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε το 316 π.Χ. από τον Μακεδόνα στρατηγό Κάσσανδρο που έδωσε στην πόλη το όνομα της γυναίκας του, κόρη του βασιλιά Φιλίππου Β΄ και ετεροθαλή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το 1990, αποφασίστηκε να γίνει διαμόρφωση του χώρου που βρίσκεται μπροστά από το Διοικητήριο, όμως η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σπουδαία και αξιόλογα ευρήματα στην Πλατεία Διοικητηρίου. Πρόκειται για το αρχαίο διοικητικό κέντρο της πόλης. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα ερείπια ρωμαϊκού οικοδομήματος (1ος αι. π.Χ.) που είναι θεμελιωμένο πάνω σε παλαιότερο λαμπρό ελληνιστικό κτίριο (4ος αι. π.Χ.), το οποίο ήταν κατοικία των Μακεδόνων βασιλέων. Άλλη μία απόδειξη για την ελληνικότητα της Μακεδονίας.
Τον 2ο αι. π.Χ. η πόλη κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Στα χρόνια του Γαλερίου επελέγη ως αυτοκρατορική πρωτεύουσα, λόγω της στρατηγικής της θέσης, έκτισε παλάτι και έκανε διάφορα σημαντικά έργα.
Η κατασκευή της περίφημης Εγνατίας Οδού έγινε από του Ρωμαίους μεταξύ 146 π.Χ. και 120 π.Χ. που ένωνε την Αδριατική θάλασσα με τον Ελλήσποντο και τη Μικρά Ασία. Ήταν ένας στρατιωτικός και εμπορικός δίαυλος. Υπήρξε ένα κυρίαρχο σταυροδρόμι. Κατά χρονικές περιόδους υπήρχε μετοίκηση πληθυσμών διαφόρων εθνοτήτων κυρίως Ιουδαίων οι οποίοι δημιούργησαν μία μεγάλη Ισραηλιτική παροικία.
Κατά τη Βυζαντινή περίοδο είχε μεγάλη ανάπτυξη και γι’ αυτό της αποδόθηκε ο τίτλος της «Συμβασιλεύουσας».
Το 305 μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος, ο πολιούχος της πόλης, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η ομώνυμη εκκλησία.
Ιστορικές προσωπικότητες του Βυζαντίου, όπως ο Κωνσταντίνος, ο Θεοδόσιος, ο Ιουστινιανός, οι οποίοι ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό, έδωσαν σημαντική οντότητα στη Θεσσαλονίκη.
Το 863, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, ξεκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη προκειμένου να εκχριστιανίσουν τους Σλάβους και άλλους λαούς.
Από το 1432 μέχρι το 1912, για πέντε περίπου αιώνες, παρέμεινε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από τα μέσα του 19ου αιώνα η πόλη υπήρξε το πιο κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό κέντρο των Βαλκανίων.
Η Ελληνική Επανάσταση έγινε το 1821, όμως η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ολοκληρώθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1912, μετά από σκληρούς αγώνες. Ο πληθυσμός τής πόλης παρουσίασε μεταβολές καθώς απομακρύνθηκαν οι Μουσουλμάνοι και ήρθαν Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, λόγω της ανταλλαγής των πληθυσμών, σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάνης. Με τον τρόπο αυτό ενισχύθηκε το ελληνορθόδοξο στοιχείο σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας.
Το 1917 έγινε μία μεγάλη πυρκαγιά που έκαψε ένα τμήμα στο κέντρο της πόλης.
Το 1925 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης με ενέργειες του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.
Το 1926 εγκαινιάστηκε για πρώτη φορά η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης.
Το 1997 η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Τη Θεσσαλονίκη πάντα την αποκαλούσαν «Συμπρωτεύουσα».
ΛΕΥΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ
Το σύμβολο της Θεσσαλονίκης
Ο Λευκός Πύργος κτίστηκε τον 15ο αιώνα, μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430. Στη θέση του υπήρχε παλαιότερος της βυζαντινής οχύρωσης της πόλης. Έχει 6 ορόφους, 34 μ. ύψος, 70 μ. περίμετρο και 23 μ. διάμετρο. Υπήρχε τείχος που περιέβαλλε τον Πύργο και που κατεδαφίστηκε το 1917.
Στο πέρασμα του χρόνου είχε διάφορες ονομασίες:
1)Πύργος του Λέοντος, τον 16ο αι.
2)Φρούριο της Καλαμαριάς, τον 18ο αι.
3)Πύργος των Γενιτσάρων και Πύργος του αίματος, τον 19ο αι., όταν έγινε φυλακή των θανατοποινιτών και τόπος εκτέλεσης καταδίκων και γι’ αυτό εξωτερικά ήταν κόκκινος από τα αίματα των εκτελεσμένων.
4)Λευκός Πύργος ονομάστηκε από το 1883, όταν ασβεστώθηκε από έναν κρατούμενο με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή του.
Μετά την απελευθέρωση τής Θεσσαλονίκης, το 1912, ο Λευκός Πύργος ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος και είχε διάφορες χρήσεις: στη διάρκεια τού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ένας όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη αρχαιοτήτων, στους χώρους φιλοξενήθηκαν η αεράμυνα της πόλης, το εργαστήριο μετεωρολογίας του Α.Π.Θ. και συστήματα ναυτοπροσκόπων.
Το 1983 ο Πύργος παραχωρήθηκε στο Υπουργείου Πολιτισμού.
Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και υπάγεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ
Το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και με την οθωμανική ονομασία Γεντί-Κουλέ (Yedi Kule), δηλαδή Επτά Πύργοι, βρίσκεται στο βόρειο ανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης και είχε στρατηγική σημασία. Αποτελείται από δύο ενότητες: το Βυζαντινό Φρούριο καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών που κτίστηκαν εντός και εκτός του φρουρίου.
Το 1890 μετατράπηκε σε φυλακή και το 1989 οι φυλακές μεταφέρθηκαν αλλού και το Επταπύργιο αποδόθηκε στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού.
Κτίστηκε από τους Βυζαντινούς κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας των Παλαιολόγων, τον 14ο αι. Βρίσκεται πάνω σε αρχαιότερη κατασκευή, πιθανόν του 9ου αι. Χρησίμευε για την στρατοπέδευση της φρουράς της πόλης και την ασφαλή καταφυγή του πληθυσμού σε περιπτώσεις επίθεσης και επιδρομών.
Είναι ασφαλές να υποθέσει κανείς ότι οι πρώτες εργασίες που αποσκοπούσαν στην οχύρωση της πόλης έγιναν μετά την ίδρυση τής Θεσσαλονίκης, το 316 π.Χ. από τον Κάσσανδρο.
Το 1988 η UNESCO ανακήρυξε 15 μνημεία της Θεσσαλονίκης
ως Μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς
αντιπροσωπευτικά δείγματα της Ιστορίας της πόλης
δημιουργίες μοναδικής αρχιτεκτονικής και θρησκευτικής τέχνης
με τεράστια πολιτιστική αξία για την ανθρωπότητα.
1) Βυζαντινά Κάστρα (4ος – 5ος αι.)
2) Ροτόντα και Αψίδα του Γαλέριου-Καμάρα (4ος αι.)
3) Αχειροποίητος (5ος αι.)
4) Όσιος Δαυίδ-Μονή Λατόμου (6ος αι.)
5) Άγιος Δημήτριος (7ος αι.)
6) Αγία Σοφία (8ος αι.)
7) Παναγία Χαλκέων (11ος αι.)
8) Αγία Αικατερίνη (13ος αι.)
9) Άγιος Παντελεήμονας (14ος αι.)
10)Άγιοι Απόστολοι (14ος αι.)
11)Άγιος Νικόλαος Ορφανός (14ος αι.)
12)Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (14ος αι.)
13)Μονή Βλατάδων (14ος αι.)
14)Προφήτης Ηλίας (14ος αι.)
15)Βυζαντινά λουτρά (14ος αι.)
Βιβλιογραφία
*Βροντή Σελάνα – Το οθωμανικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης, Εφημερίδα Καθημερινή, 19-07-2012.
*Βακαλόπουλος Απόστολος – Ιστορία της Μακεδονίας 1353-1833, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992.
*Βακαλόπουλος Απόστολος – Ιστορία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ρέκος, Θεσσαλονίκη 1983.
*Γούναρης Βασίλης – Εντός του Λευκού Πύργου, Θεσσαλονικέων Πόλις, τχ. 1, 1997.
*Γούναρης Γ. Γ. – Παρατηρήσεις επί της χρονολογίας των τειχών της Θεσσαλονίκης, Μακεδονικά 11, 1971.
*Δημητριάδης Βασίλης – Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας 1430-1912, Εκδόσεις Αδερφών Κυριακίδη, 2008.
*Δημητριάδης Βασίλης – Η Θεσσαλονίκη κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου “Η Θεσσαλονίκη και ο Ευρύτερος Χώρος”, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2005.
*Δήμος Θεσσαλονίκης – Εικόνες της Θεσσαλονίκης.
*Μακρή Ευτέρπη και Κωνσταντινίδου Κρινώ – Ο οχυρωματικός περίβολος του Λευκού Πύργου και άλλες οχυρώσεις στη Θεσσαλονίκη. Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη, τχ. 19, 2005.
*Ναλμπάντης Δ. – Πληροφορίες για τον Λευκό Πύργο, ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού, 2007.
*Νίγδελης Κωνσταντίνος – Επταπύργιο–Γεντί-Κουλέ – Συκιές, Θεσσαλονίκη, Δήμος Συκεών 2002.
*Ταμπάκη Σαπφώ – Το “Κάστρο” του Λευκού Πύργου, Βυζαντινά 1, τ. 20, 1999.
*Τσακανά Αικατερίνη – Επταπύργιο η ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, Καπόν, Αθήνα 2001.
*Τσιρόγλου Δημήτριος – Ο Λευκός Πύργος, Σαβάλας, Αθήνα 2000.
*https://el.wikipedia.org/wiki/Θεσσαλονίκη
*Vitti M. – Η πολεοδομική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της ως το Γαλέριο, Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα 1996.
