Μία πολύ παράξενη ταινία που οδήγησε σε μια νέα θρησκεία. Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.
Ο Μεγάλος Λεμπόφσκι (The Big Lebowski, 1998) είναι μια cult ταινία των αδελφών Κοέν. Πρόκειται για μια μαύρη κωμωδία/νεο-νουάρ, με πρωταγωνιστή τον Τζεφ Μπρίτζες στον ρόλο του “The Dude” (Τζέφρι Λεμπόφσκι), έναν χαλαρό, σχεδόν αδρανή τύπο που μπλέκει σε μια ιστορία απαγωγής, εκβιασμών και παρεξηγήσεων, απλώς επειδή μοιράζεται το ίδιο όνομα με έναν πλούσιο επιχειρηματία.
Η ταινία ξεκίνησε χωρίς μεγάλη επιτυχία στο box office, όμως με τα χρόνια απέκτησε φανατικό κοινό, έγινε αντικείμενο ακαδημαϊκών μελετών, δημιούργησε fandom και μέχρι και “θρησκεία” (Dudeism). Θεωρείται πλέον κλασικό δείγμα ιδιόρρυθμου χιούμορ, αντι-ηρωισμού και σάτιρας της αμερικανικής κοινωνίας.
Αν όμως μας φάνηκε από τις χειρότερες ταινίες, είναι απολύτως λογικό. Η ταινία είναι γεμάτη παράξενους χαρακτήρες, αργόσυρτους διαλόγους, σουρεαλιστικές σκηνές, όπως το “ονειρικό μιούζικαλ” με τα μπόουλινγκ παπούτσια, και μια πλοκή που συχνά μοιάζει να μη βγάζει νόημα. Για κάποιον που περιμένει μια ξεκάθαρη ιστορία ή μια κλασική κωμωδία, μπορεί να φανεί κουραστική ή “χαμένη ώρα”.
Θα έλεγα επομένως ότι ο Μεγάλος Λεμπόφσκι είναι από τις ταινίες που ή “πιάνεις” το στυλ της και μπαίνεις στη φάση, ή την απορρίπτεις εντελώς.
Η πλοκή.
Η πλοκή του Μεγάλου Λεμπόφσκι είναι στην ουσία μια μεγάλη… παρεξήγηση που μπλέκει τον Dude σε μια αστεία και χαοτική περιπέτεια. Ο Τζέφρι “The Dude” Λεμπόφσκι είναι ένας χαλαρός τύπος που ζει χωρίς δουλειά στο Λος Άντζελες. Μια μέρα μπαίνουν στο σπίτι του δύο μπράβοι, τον μπερδεύουν με τον πλούσιο Τζέφρι Λεμπόφσκι με τον ίδιο επώνυμο και του κατουράνε το χαλί. Ο Dude θέλει απλώς αποζημίωση για το χαλί του (“It really tied the room together”).
Ο πλούσιος Λεμπόφσκι του ζητά να παραδώσει λύτρα για τη γυναίκα του, τη Bunny, που υποτίθεται έχει απαχθεί. Ο Dude, με τον φίλο του τον Γουόλτερ, βετεράνο του Βιετνάμ και νευρικότατο, μπλέκονται στην αποστολή! Ο Γουόλτερ όμως χαλάει την ανταλλαγή, πετώντας μια τσάντα γεμάτη… βρώμικα εσώρουχα αντί για λεφτά.
Εμφανίζονται “Νιχιλιστές”, κάποιοι Γερμανοί που ισχυρίζονται ότι έχουν την Bunny. Η καλλιτέχνιδα Μοντ Λεμπόφσκι, κόρη του πλούσιου Λεμπόφσκι, λέει στον Dude ότι όλη η υπόθεση είναι απάτη και ο πατέρας της είναι απατεώνας. Dude έκτοτε μπλέκεται σε ονειρικές σκηνές, ξύλο, απειλές, αλλά τίποτα δεν βγάζει πραγματικό νόημα.
Στο τέλος αποκαλύπτεται ότι η Bunny δεν είχε απαχθεί ποτέ· απλά είχε φύγει βόλτα και ότι οι Νιχιλιστές δεν είχαν κανένα χαρτί στα χέρια τους, απλώς ζητούσαν λεφτά. Ο πλούσιος Λεμπόφσκι προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την “απαγωγή” για να κλέψει τα χρήματα που υποτίθεται θα δίνονταν για λύτρα. Ο Dude γυρίζει στο μπόουλινγκ, ο Γουόλτερ παραμένει εκρηκτικός, και η ζωή συνεχίζεται…
Δεν υπάρχει “λύση” ή κλασικό φινάλε. Η υπόθεση ήταν μια σειρά από παρανοήσεις και ψέματα. Ο Dude δεν νικάει ούτε χάνει· απλά… επιβιώνει.
Περαιτέρω ανάλυση…
Ας δούμε καταρχήν γιατί πολλοί θεωρούν τον Μεγάλο Λεμπόφσκι αριστούργημα, παρότι σε πολλούς από εμάς φάνηκε βαρετή ή κακή.
Ο “Dude” είναι αντι-ήρωας και αυτό μας ξενίζει! Ο Τζεφ Μπρίτζες παίζει έναν χαρακτήρα που δεν κάνει τίποτα, δεν έχει φιλοδοξίες, δεν κυνηγάει στόχους. Είναι το ακριβώς αντίθετο του κλασικού ήρωα του Χόλιγουντ. Για πολλούς όμως, αυτό τον κάνει ελκυστικό επειδή αντιπροσωπεύει την παθητική αντίσταση απέναντι σε έναν χαοτικό κόσμο.
Για άλλους όμως μοιάζει απλώς άσκοπος και κουραστικός, καθώς η πλοκή που “δεν βγάζει νόημα”. Η ταινία υποτίθεται ότι είναι νουάρ μυστηρίου (απαγωγή, λύτρα, εγκληματίες), όμως οι Κοέν το γυρίζουν σε παρωδία: τίποτα δεν λύνεται σωστά, όλα πάνε λάθος, και τελικά δεν υπάρχει πραγματικό μυστήριο! Αυτό είναι φυσικό να εξοργίζει θεατές που περιμένουν κανονικό σενάριο, αλλά ενθουσιάζει όσους βλέπουν την ειρωνεία απέναντι στις κλασικές ταινίες ντετέκτιβ.
Δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι ο Γουόλτερ (Τζον Γκούντμαν), ένας βετεράνος του Βιετνάμ με νεύρα. Ο Ντόνι (Στιβ Μπουσεμί), που πάντα μένει εκτός συζήτησης. Οι “Νιχιλιστές” με τα λουκάνικα και τις πάπιες. Όλοι είναι καρικατούρες, υπερβολικοί και αστείοι, αλλά όχι “ρεαλιστικοί”. Αυτό κάνει την ταινία να μοιάζει με καυστικό κόμικ!
Στυλ και ατμόσφαιρα
Η φωτογραφία, το μπόουλινγκ, οι αργοί διάλογοι, τα όνειρα-παραισθήσεις. Οι Κοέν γεμίζουν την ταινία με σκηνές που δεν προχωράνε την πλοκή, αλλά δημιουργούν μια “ατμόσφαιρα”. Για όσους λατρεύουν το σινεμά ως τέχνη, αυτό είναι μαγεία. Για όσους σινεφίλ θέλουν ιστορία και δράση, ο Μεγάλος Λεμπόφσκι είναι απλά χάσιμο χρόνου. Το “cult” στοιχείο επίσης κυριάρχησε.
Η ταινία απέτυχε αρχικά, αλλά μετά βρήκε κοινό που την ξαναέβλεπε ξανά και ξανά, ανακαλύπτοντας “ατάκες-διαμάντια” και κρυφά νοήματα. Από εκεί ξεκίνησαν τα Lebowski festivals, η “θρησκεία” του Dudeism, και η φήμη της ως μια από τις πιο cool ταινίες όλων των εποχών!
Η νέα θρησκεία!
Ας επιχειρήσουμε και μια σύντομη ανάλυση της φιλοσοφίας του “The Dude”. Συμπυκνώνεται στην εξής θεώρηση: Γιατί ένας τύπος που φαίνεται τεμπέλης και άχρηστος θεωρείται “σοφός” από πολλούς:
“The Dude abides” – Ο Dude αντέχει. Η φράση που τον χαρακτηρίζει: “The Dude abides”. Δεν σημαίνει ότι πολεμάει ή νικάει, αλλά ότι επιβιώνει, παραμένει ήρεμος ενώ όλα γύρω του γκρεμίζονται. Σε έναν κόσμο γεμάτο άγχος, πόλεμο, χρήμα και βία, ο Dude προτείνει μια στάση αδιαφορίας και αποδοχής.
Παρουσιάζει αντι-καταναλωτική στάση. Δεν τον νοιάζουν λεφτά, καριέρα, κοινωνική θέση. Ζει με τα λίγα, πίνει White Russians, παίζει μπόουλινγκ και φοράει τη ρόμπα του. Αυτό θεωρείται “σοφία” γιατί σπάει τον φαύλο κύκλο της υλιστικής κοινωνίας!
Το Zen του χάους υφίσταται. Ο Dude δεν ελέγχει τίποτα. Οι άλλοι γύρω του είναι νευρικοί, βίαιοι, φιλόδοξοι. Εκείνος απλά… χαλαρώνει. Κάπως σαν έναν σύγχρονο Διογένη ή σαν έναν Ζεν μοναχό στη Δύση: δεν πολεμάει το χάος, αφήνεται σε αυτό. Η σοφία του “χαμένου” είναι παρούσα. Συνήθως ο κινηματογράφος μας δείχνει νικητές, ήρωες που πετυχαίνουν στόχους. Ο Dude όμως δείχνει ότι μπορείς να είσαι “χαμένος” αλλά να ζεις καλά, να είσαι ελεύθερος και χαρούμενος χωρίς πίεση. Γι’ αυτό κάποιοι τον θεωρούν φιλοσοφικό σύμβολο.
Η “θρησκεία” του Dudeism δημιουργήθηκε κανονικά ένα κίνημα που λέγεται Dudeism, εμπνευσμένο από αυτόν. Προτείνει να “χαλαρώσεις”, να αποδεχτείς ότι ο κόσμος είναι χαοτικός, και να απολαύσεις τη ζωή χωρίς άγχος. Είναι κάπως παρωδία, κι όμως έχει χιλιάδες ακολούθους παγκοσμίως!!
Η φιλοσοφία του Dude είναι ένα “να μη σε τρώει η αγωνία”. Να ζεις με ηρεμία, χωρίς προσδοκίες και άγχος, ακόμα κι όταν όλα γύρω είναι μπάχαλο.
Συμπέρασμα:
Ο Μεγάλος Λεμπόφσκι δεν είναι ταινία για όλους. Αν περιμένεις ξεκάθαρη πλοκή, δράση ή χιούμορ τύπου κλασικής κωμωδίας, ναι, φαίνεται κουραστική και “από τις χειρότερες”. Αλλά για όσους αγαπούν τον παραλογισμό, τις αντιθέσεις και τη σάτιρα, είναι διαμαντάκι.
Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.
