Δημιουργούνται παράδοξες και τραγελαφικές ακόμη καταστάσεις. Οι Γερμανοί βομβαρδίζουν μια πόλη «ουδέτερης» χώρας, την οποία κυβερνούν γερμανόφιλοι! Οι τελευταίοι, όχι χωρίς προσχήματα, καταγγέλλουν τους βομβαρδιζόμενους για τις επιδρομές. Την ίδια στιγμή Θεσσαλονικείς, με υλικές καταστροφές από τις γερμανικές βόμβες, απευθύνονται στη γερμανόφιλη κυβέρνηση των Αθηνών για να ζητήσει εκείνη, ενώ η ίδια βρισκόταν σε καθεστώς αποκλεισμού από την Αντάντ, αποζημιώσεις για λογαριασμό τους από τους Γαλλοβρετανούς!Αυτό συνέβη σε μία από τις πρώτες σοβαρές επιδρομές γερμανικών αεροπλάνων εναντίον της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 1916. Οταν ένα από τα τελευταίου τύπου Ζέπελιν έριξε στην πόλη βόμβες δύο τόνων. Την επιδρομή στις 18-19 Ιανουαρίου/1-2 Φεβρουαρίου, με το νέο ημερολόγιο, ανέλαβε ένα πιο ισχυρό Ζέπελιν ( LZ- 85), που είχε δοκιμαστεί στο Ανατολικό Μέτωπο, πραγματοποιώντας βομβαρδισμούς σε παρόμοιες αποστάσεις. Αιφνιδίασε τους πάντες. Τους μεν στρατιωτικούς, που εκτιμούσαν ότι βρίσκονταν εκτός εμβέλειας, τους δε πολίτες, που θεωρούσαν ότι δεν ήταν δυνατόν να βομβαρδιστεί κατοικημένη περιοχή ουδέτερης -έστω κατ’ ευφημισμό- χώρας.

Το Ζέπελιν πρόλαβε να ρίξει μερικές βόμβες στο λιμάνι, πριν αρχίσουν αντιαεροπορικά πυρά από τα πλοία. Στο στόχαστρό του βρέθηκαν οι εγκαταστάσεις της γαλλικής διοίκησης, η ελληνική πυριτιδαποθήκη και το Διοικητήριο. Οι μεγαλύτερες καταστροφές προκλήθηκαν στο Τελωνείο και στις αποθήκες της Τράπεζας Θεσσαλονίκης.Δεκάδες ήταν οι νεκροί και τραυματίες. Ο ακριβής αριθμός δεν είναι ευκρινής, αφού στρατιωτικές απώλειες δεν γνωστοποιούνται – αναφέρονται μόνο 2 Ελληνες νεκροί κι άλλοι 2 τραυματίες. Τα περισσότερα θύματα ήταν μεταξύ φορτοεκφορτωτών που εργάζονταν εκείνες τις ώρες στο Τελωνείο και προσφύγων. Γίνεται λόγος για 45 νεκρούς πολίτες στον Τύπο των ημερών.

Οι υλικές καταστροφές υπολογίζονται σε αρκετά εκατ. δραχμές. Τουλάχιστον 3 εκατ. διεκδικούν οι έμποροι μόνο για όσα κάηκαν στις μεγάλες αποθήκες της τράπεζας. Το «περίεργο» είναι ότι οι μεν Θεσσαλονικείς πεινούσαν, οι δε αποθήκες (ολόκληρο τετράγωνο) ήταν γεμάτες και από τρόφιμα. Ανάλογα παρατηρούνταν και στο αποκλεισμένο από την Αντάντ ελληνικό βασίλειο. Με αμέτρητους θανάτους από πείνα…

Η τελευταία πτήση του Ζέπελιν
Πυροτέχνημα ο φόβος και ο τρόμος των αιθέρων

Το γιγαντιαίο αερόπλοιο LZ-85 θα βομβαρδίσει άλλες τρεις φορές τη Θεσσαλονίκη. Την πρώτη στα τέλη Φεβρουαρίου και τη δεύτερη στα μέσα Μαρτίου του 1916. Με λιγότερες, όμως, βόμβες και μικρότερες καταστροφές, αφού είχαν ληφθεί αντιαεροπορικά μέτρα.

Το Ζέπελιν θα πραγματοποιήσει ακόμη μία επιδρομή, έμφορτο βομβών, στις 22-23 Απριλίου /4-5 Μαΐου. Αυτό θα είναι και το τέλος του. Η κατάρριψή του θα πάρει πανευρωπαϊκές και παγκόσμιες διαστάσεις για πολλές βδομάδες.

Από τις περιγραφές η πιο χαρακτηριστική ανήκει στο λογοτεχνίζον επίσημο ανακοινωθέν του Γαλλικού Στρατηγείου: «Αυτήν την φοράν καθ’ όλον το ταξίδιόν του εσημειούτο και παρηκολουθείται (το Ζέπελιν) … Τα μελετηθέντα μέτρα ετίθεντο αμέσως εις εφαρμογήν. Τα φώτα έσβησαν. Το σκότος καθίστατο τοσούτον βαθύ, ώστε κατ’ αυτήν την ομολογίαν του πληρώματος, το αερόπλοιον δεν διέκρινε πλέον τα μέρη τα οποία ήθελε να προσβάλη.

… Ηναγκάσθη να διέλθη άνωθεν του στόλου, οπότε ευθύς αμέσως ανεπήδησαν από διάφορα πλοία αι φωτειναί σκιαί (δέσμες) των ισχυρών προβολέων…Καταδιωκόμενον, υπό των αεροπλάνων… και απεινώς υπό φώτων, το Ζέπελιν απετέλει υπέροχον στόχον, το οποίον οι σύμμαχοι πυροβοληταί ημιλλώντο να φθάσουν. Πέριξ του κήτους εθραύοντο τα βλήματα… και ευθύς εκτυπήθη εις πλείστα μέρη… Η γη ήτο εγγύς. Διά να κερδίσουν ολίγα μέτρα της ώρας οι επιβάται (το πλήρωμα) έρριψαν το φορτίον των βομβών των εις την θάλασσαν. Κατόπιν επηκολούθησεν η πτώσις εις τα έλη των εκβολών του Αξιού, ολίγας δε στιγμάς κατόπιν η ανάφλεξις την οποίαν η πόλις αφυπνισθείσα εκ των κανονιοβολισμών εθαύμαζεν ως ένα ωραίον πυροτέχνημα…».

Στον τόπο (σημερινή Χαλάστρα) έσπευσαν στρατιωτικά αποσπάσματα, καταδίωξαν και συνέλαβαν 12 μέλη του πληρώματος. Δύο καταγράφηκε ότι σκοτώθηκαν.

Το αφήγημα
Μερικούς μήνες αργότερα θα «κατασκευαστεί» γι’ αυτά ένα προπαγανδιστικό αφήγημα. Υποτίθεται ότι διέφυγαν, βρήκαν καταφύγιο σε περιοχή που βρισκόταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της Αθήνας. Φυγαδεύτηκαν, μάλιστα, στη Βουλγαρία από υπασπιστή του βασιλιά Κωνσταντίνου. Το γεγονός αποδείκνυε, υποτίθεται, ότι ακόμη και για τους «δολοφόνους του λαού» Γερμανούς φρόντιζε η φιλογερμανική κυβέρνηση.

Πείνα & φόβος
Οι Ελληνες «πρόσφυγες» στην ίδια τους τη χώρα

Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1916 ο Βενιζέλος σχηματίζει την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Οταν αυτή ορκίζεται τόσο στη «Νέα» όσο και την «Παλιά Ελλάδα», πείνα και δυστυχία επικρατούν. Ελλειψη τροφίμων, φόβος και ανασφάλεια παντού για διαφορετικούς λόγους.

Παρακάμπτοντας τα ιστορικά γεγονότα, τα επίσημα και πολεμικά ανακοινωθέντα, ένα χρονογράφημα στη φιλο-αντατική εφημερίδα «Μακεδονία», ίσως, αποδίδει πιο αυθεντικά την κατάσταση.

Αν εξαιρέσουμε τον έντονο βενιζελισμό του.

«Εναν καιρό ο κόσμος έφευγε από τη Θεσσαλονίκη φοβισμένος και εζητούσε ασφάλεια στας Αθήνας. Εδώ τα αεροπλάνα, τα Ζέππελιν, οι διάφοροι διαδόσεις της Γερμανικής προπαγάνδας περί επιθέσεως των Γερμανών, περί πνιξίματος των Αγγλογάλλων εις την θάλασσαν είχαν τρομοκρατήσει τους μάλλον δειλούς και φοβουμένους…

Σήμερον, όμως, οι όροι ανεστράφησαν. Με τα τελευταία βαπόρια ήλθαν εδώ καραβάνια ολόκληρα -προσφύγων εξ Αθηνών. Οι Αθηναίοι άρχισαν να φοβούνται.

Η διακρινόμενη διά την ασφάλειαν πόλις της σοφής Αθηνάς κατέστη εστία ταραχών, κινδύνων, μεγάλων γεγονότων…

Αι Αθήναι ομοιάζουν με πόλιν εις την οποίαν εισέβαλον? Φεύγει (ο κόσμος) διότι εκεί είναι ενδεχόμενον να συμβούν σοβαρότατα γεγονότα. Πιθανόν μάλιστα να έχωμεν και συγκρούσεις…».

Οπως και έγινε αμέσως μετά στα Νοεμβριανά.

Δεν είναι ευκρινές αν πράγματι υπήρξαν τέτοια κύματα μεταξύ Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Αν και μετά την ανακήρυξη της «εθνικής κυβερνήσεως» του Βενιζέλου παρατηρήθηκε μαζική μετακίνηση βενιζελικών από το κράτος «της δικτατορίας των Αθηνών» στη «νέα πρωτεύουσα».

Το Προσφυγικό έναν αιώνα πριν

Η Θεσσαλονίκη το 1915-16 είναι και ένας τεράστιος πολυεθνικός προσφυγικός καταυλισμός. Δεν είναι μόνο Ελληνες που καταφεύγουν στην ευρύτερη περιοχή από γερμανοβουλγαροκρατούμενα και άλλα εδάφη (συνολικά υπολογίζονται σε 200.000). Αλλά και άλλοι κυνηγημένοι του πολέμου, με τους περισσότερους να προέρχονται από τη Σερβία. Η κατάσταση είναι εκρηκτική και αναζητούνται λύσεις. Ετσι, επιλέγεται η λύση της διασποράς των Σέρβων σε άλλες περιοχές. 4.000 μεταφέρονται στον Βόλο, άλλες τόσες στην Κέρκυρα, ενώ πολυπληθή «καραβάνια» οδηγούνται στην Πελοπόννησο. Και όχι μόνο αυτό. Υπήρξε διεθνής συμφωνία για προωθήσεις και εγκαταστάσεις σε Γαλλία, Ιταλία, Βρετανία. Καραβιές ξεφορτώνουν πρόσφυγες στην Κορσική, τη Σικελία, την Κύπρο κ.α. Αυτά πριν από έναν αιώνα, όταν κορυφώνονταν οι ευρωπαϊκοί εθνικισμοί…

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

Πυρά για την επίθεση
Οι βομβαρδισμοί της Θεσσαλονίκης δίνουν αφορμή στον φιλοαντατικό και βενιζελικό Τύπο να καταγγείλει «την άνανδρη και δολοφονική επίθεση» των Κεντρικών Δυνάμεων. Ενώ αναγορεύει περίπου ως συνυπεύθυνη τη βασιλική φιλογερμανική κυβέρνηση των Αθηνών. Η τελευταία, επισήμως, σιωπά και διά των εφημερίδων της δεν κρύβει τη χαιρεκακία της.