Την τελευταία δεκαετία προβάλλονται στην ιδιωτική τηλεόραση ως επί το πλείστον χαμηλού επιπέδου εκπομπές που χαρακτηρίζονται ως ’’ trash TV’’ δηλαδή τηλεόραση σκουπίδι. Τα προγράμματα αυτής χαρακτηρίζονται από φθηνό συναισθηματισμό, εντάσεις και βίαιο ανταγωνισμό, ενώ η θεματολογία τους δεν προωθεί την πνευματική καλλιέργεια.
Οι επιπτώσεις αυτού του φαινομένου πλήττουν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία. Αρχικά, πολυάριθμες πρωινές και μεσημεριανές τηλεοπτικές εκπομπές, οι οποίες έχουν ως μοναδική αποστολή την παραπληροφόρηση του κόσμου σχετικά με τη ζωή των επωνύμων, προσβάλλουν το πνευματικό μας επίπεδο. Αυτά τα εύπεπτα προγράμματα δεν οξύνουν την κριτική σκέψη, αλλά υποβαθμίζουν τη μόρφωση μας, αφού δεν προκαλούν προβληματισμούς γύρω από κοινωνικά ζητήματα, παρά μόνο αποχαυνώνουν το τηλεοπτικό κοινό. Ακόμα τα τηλεπαιχνίδια διαγωνιστικού χαρακτήρα προωθούν τη λεκτική ή και σωματική βία, αφού οι πρωταγωνιστές συχνά διαπληκτίζονται με απώτερο σκοπό την τηλεθέαση. Ως συνέπεια οι τηλεθεατές υιοθετώντας λανθασμένα πρότυπα, εθίζονται στη βία και επιλέγουν ασυνείδητα να πράττουν αναλόγως στην καθημερινή τους ζωή. Αυτό δημιουργεί μία γενικότερη πνευματική κρίση, κατά την οποία καταστρατηγείται ο θεσμός του διαλόγου, αφού οι άνθρωποι δεν τον επιλέγουν για την επίλυση των διαφόρων τους.
Δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στις τηλεοπτικές εκπομπές που παρουσιάζουν τον ανθρώπινο πόνο και πωλούν συναίσθημα στους ανθρώπους αντιμετωπίζοντας τους ως τηλεοπτικά νούμερα. Αυτού του είδους οι ποταπές εκπομπές προσβάλλουν το ήθος της κοινωνίας, μιας και εκμεταλλεύονται το δράμα και τη δυστυχία του ατόμου, ώστε να κερδίζουν μεγαλύτερα ποσοστά τηλεθέασης. Παράλληλα, αναδεικνύουν και δίνουν βήμα σε ανθρώπους με χαμηλή μόρφωση και ψυχολογικά προβλήματα που αποτελούν ανάξια πρότυπα για την κοινωνία.
Μιλώντας για ανάξια πρότυπα θα ήταν καλό να μην παραλείψουμε τις ειδησεογραφικές εκπομπές, κατά τη διάρκεια των οποίων λαμβάνουν χώρα λεκτικές διαμάχες και σχεδόν ποτέ δεν πραγματοποιείται μια καρποφόρα συζήτηση. Αυτό έχει ως επίπτωση την παραπληροφόρηση των πολιτών, αφού ενημερωνόμαστε μόνο για τις προσωπικές γνώμες του καλεσμένου και δε σχηματίζουμε σφαιρική γνώμη γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα. Επιπρόσθετα, τα ‘’τηλεδικεία’’, δηλαδή οι δήθεν αποκαλυπτικές εκπομπές που παρουσιάζουν αναπόδεικτα στοιχεία σπιλώνοντας τα πολιτικά πρόσωπα, δεν τους αναγνωρίζουν ούτε καν το τεκμήριο της αθωότητας, λόγω του εισαγγελικού ύφους των παρουσιαστών. Οι δημοσιογράφοι τους ανακρίνουν, δίχως να έχουν κανένα τέτοιο δικαίωμα απέναντί τους και έτσι εκείνοι δεν έχουν την ευκαιρία να εκφραστούν, με αποτέλεσμα την παρερμηνεία των δηλώσεών τους. Φυσικά πίσω από αυτό το φαινόμενο κρύβονται για ακόμη μία φορά τα νούμερα τηλεθέασης.
Σίγουρα λοιπόν, οι μη ποιοτικές εκπομπές επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις στο σύνολο, αλλά και στον καθένα μας ξεχωριστά. Εφόσον κυριαρχεί η ανούσια υποκουλτούρα, υποβαθμίζονται τα αισθητικά μας κριτήρια και έτσι δεν είμαστε ικανοί να ξεχωρίσουμε το ¨ωραίο¨ από το ¨άσχημο¨. Συμπληρωματικά, είναι ευρέως γνωστό πως μέσω σαχλών θεμάτων αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη από τα φλέγοντα ζητήματα. Επόμενο είναι λοιπόν να μη διαμορφώνουμε κριτήρια επιλογής προγραμμάτων που διευρύνουν τους πνευματικούς και μορφωτικούς μας ορίζοντες. Για αυτό το λόγο, οι βασικοί φορείς κοινωνικοποίησης και το κράτος οφείλουν να λάβουν αυστηρά μέτρα με στόχο την εξάλειψη αυτού του φαινομένου.
Πρώτα απ’ όλα το κράτος υποχρεούται να προσφέρει στους δημοσιογράφους την ευκαιρία για ουσιαστικότερη μόρφωση και αυτό θα το επιτύχει μέσω της ένταξης δημοσίων σχολών δημοσιογραφίας στο πανεπιστημιακό σύστημα. Έτσι θωρακισμένοι με γνώση θα μπορέσουν να αποκοπούν από την εμπορευματική νοοτροπία που κατακλύζει την ιδιωτική τηλεόραση και να ασκήσουν το λειτούργημα που επέλεξαν. Ζωτικής σημασίας είναι η δημόσια παρεμβολή διανοούμενων, οι οποίοι οφείλουν να κατακρίνουν την trash tv και να αποτελέσουν τους πνευματικούς και πολιτισμικούς ταγούς της κοινωνίας, οδηγώντας τους ανθρώπους στα μονοπάτια της ποιότητας. Ύστερα, κρίσιμη είναι η παρέμβαση των διωκτικών και δικαστικών αρχών, με σκοπό την προφύλαξη των δικαιωμάτων των πολιτών, όπως η προστασία της ιδιωτικότητας και της οικογενειακής ζωής. Με τη σειρά του το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, φέρει ευθύνη για τον έλεγχο και την προαγωγή της ποιότητας των ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά και τους σκοπούς προβολής αυτών.
Καθοριστικό ρόλο παίζουν και οι δάσκαλοι, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη των παιδιών, να τα καταστήσουν υποψιασμένα σχετικά με το τι κρύβεται πίσω από την λαμπερή οθόνη καθώς και να τα ενθαρρύνουν να έρθουν σε επαφή με την τέχνη, οργανώνοντας περισσότερες επιμορφωτικές εκδρομές σε μουσεία και θέατρα. Επιπλέον, επιβάλλεται οι γονείς να ενημερώσουν και να προφυλάξουν τα παιδιά τους από την παρακολούθηση των τηλεοπτικών σκουπιδιών, κάτι που θα επιτευχθεί μόνο με τον συστηματικό έλεγχο των προβαλλόμενων προγραμμάτων. Βασικότερο από όλα όμως είναι να αποτελέσουν οι ίδιοι παράδειγμα προς μίμηση, αφού η επιρροή που ασκούν στα παιδιά τους είναι εξαιρετικά μεγάλη.
Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι άκρως επείγοντα αφού χωρίς αυτά το φαινόμενο trash TV όχι μόνο δε θα εξαλειφθεί, αλλά θα διογκωθεί. Θα αφήσουμε λοιπόν να μας θαμπώσει η λαμπρότητα της οθόνης και να μας καταστήσει όντα δίχως άποψη; Αυτή είναι μία ερώτηση που πρέπει να μας προβληματίσει όλους, ώστε να προφυλάξουμε τη προσωπική ζωή, τη νοημοσύνη και την κριτική σκέψη μας.
Ιακώβου Ελιζαμπέτα
