Πλάνες και ψευδαισθήσεις σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη – Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.
Αν επιειρήσουμε ένα γκουγκλάρισμα της φράσης «Τεχνητή νοημοσύνη» (ή «Artificial Intelligence») και παρατηρήσουμε τις εικόνες που εμφανίζονται, θα συμπαιράνουμε ότι σχεδόν όλες έχουν κάποια κοινά μοτίβα.
Έτσι για παράδειγμα βλέπουμε ρομπότ με ανθρώπινη μορφή (κυρίως με πρόσωπα, μάτια, συχνά γυαλιστερά, μεταλλικά ή με LED), εγκέφαλοι φτιαγμένοι από κυκλώματα ή φώτα, σαν να είναι «ψηφιακοί εγκέφαλοι», δυαδικοί αριθμοί (0 και 1), κυκλώματα, νέον φώτα, μπλε και γαλάζια χρώματα, δικτυωτά μοτίβα που θυμίζουν νευρώνες ή δίκτυα δεδομένων. Όλες αυτές οι εικόνες είναι περισσότερο συμβολικές και καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της ιδέας που έχουμε για την τεχνητή νοημοσύνη. Δημιουργούν μια φαντασιακή εικόνα, όπου η ΑΙ παρουσιάζεται σαν κάτι «ανθρωποειδές» ή «μυστηριώδες», σχεδόν επιστημονικής φαντασίας.
Το ερώτημα που προκύπτει όμως είναι αν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα είναι κυρίως λογισμικό: αλγόριθμοι, στατιστικά μοντέλα, δίκτυα υπολογιστών που εκπαιδεύονται με δεδομένα. Δεν έχει μορφή ρομπότ ή εγκέφαλου από καλώδια. Τα ρομπότ αναμφίβολα υπάρχουν, αλλά είναι διαφορετικό πεδίο (ρομποτική) και απλώς μπορεί να χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό που βλέπουμε καθημερινά (π.χ. ChatGPT, μεταφραστικά εργαλεία, φίλτρα εικόνας, αυτόνομη οδήγηση) είναι πολύ πιο «άυλο» και λιγότερο εντυπωσιακό σε εικόνα. Με λίγα λόγια: οι εικόνες της Google χτίζουν έναν μύθο γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, πιο «sci-fi» και οπτικά εντυπωσιακό, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο τεχνική και αφηρημένη.
Όταν κάνουμε αναζήτηση εικόνων για την «Τεχνητή Νοημοσύνη», οι οπτικές αναπαραστάσεις που εμφανίζονται έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αυτό δεν είναι τυχαίο· αντανακλά το πώς η κοινωνία φαντάζεται την ΑΙ και όχι το πώς πραγματικά είναι.
Γιατί όμως βλέπουμε ρομπότ, εγκεφάλους και κυκλώματα;
Μία αιτία είναι ο Ανθρωπομορφισμός. Πιο αναλυτικά,
ο άνθρωπος έχει την τάση να αποδίδει ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε μη ανθρώπινες οντότητες. Επειδή η «νοημοσύνη» συνδέεται με τον άνθρωπο, η φαντασιακή εικόνα της ΑΙ παίρνει συχνά τη μορφή ρομπότ με μάτια, πρόσωπο ή σώμα. Αυτό βοηθά να γίνει πιο «κατανοητή» και λιγότερο αφηρημένη στο μυαλό μας.
Άλλη αιτία ο εγκέφαλος ως σύμβολο: Έτσι λοιπόν
επειδή η ΑΙ εμπνέεται από τον ανθρώπινο εγκέφαλο (π.χ. νευρωνικά δίκτυα), οι εικόνες συχνά δείχνουν εγκέφαλους από καλώδια ή φώτα. Πρόκειται για μεταφορά που δεν αντιστοιχεί στην πραγματική λειτουργία των αλγορίθμων αλλά εξηγεί οπτικά την ιδέα της «μηχανικής σκέψης».
Τέλος θα αναφερθώ και στην Τεχνολογική Αισθητική (κυκλώματα, μπλε-πράσινο χρώμα, binary code):
Αυτά λειτουργούν σαν οπτικές «συντομογραφίες» που δηλώνουν «υπολογιστές», «ψηφιακό», «υψηλή τεχνολογία». Επειδή η ίδια η τεχνητή νοημοσύνη είναι άυλη (κώδικας και μαθηματικά), οι καλλιτέχνες και οι γραφίστες χρησιμοποιούν αυτά τα στοιχεία για να της δώσουν ορατή μορφή.
Έχει σχέση όλο αυτό με την πραγματικότητα;
Η απάντηση είναι μάλλον όχι, και να γιατί: Στην πραγματικότητα η ΑΙ δεν έχει «σώμα». Είναι λογισμικό που τρέχει σε servers, αποτελείται από γραμμές κώδικα, πίνακες δεδομένων και μαθηματικά μοντέλα. Τα ρομπότ, επίσης, δεν είναι συνώνυμα της ΑΙ. Ένα ρομπότ μπορεί να είναι απλά μια μηχανική κατασκευή χωρίς «έξυπνο» λογισμικό. Η ΑΙ μπορεί να υπάρχει χωρίς καθόλου ρομποτική (π.χ. ChatGPT, Netflix recommendations, Google Translate).
Ο εγκέφαλος όπως και να έχει δεν «ομοιάζει» με τις μηχανές μάθησης. Τα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα είναι εμπνευσμένα από τον εγκέφαλο, αλλά σε πολύ απλουστευμένη μορφή. Άρα η εικόνα ενός φωτεινού εγκεφάλου από κυκλώματα είναι καθαρά συμβολική. Η καθημερινή ΑΙ είναι αόρατη, ένας κώδικας που αναλύει δεδομένα, συστήματα αναγνώρισης φωνής, λογισμικά για εικόνες. Δεν μπορεί κανείς δηλαδή να τη φωτογραφίσει.
Συμπερασματικά:
Οι εικόνες στο Google για την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι συμβολικές, αισθητικά φορτισμένες και ανθρωποκεντρικές. Φτιάχνουν ένα «οπτικό αφήγημα» που συχνά θυμίζει επιστημονική φαντασία. Η πραγματικότητα είναι πιο «πεζή»: σύνολα δεδομένων, αλγόριθμοι, κώδικας και υπολογιστική ισχύς. Άρα, αυτές οι εικόνες δεν έχουν άμεση σχέση με την πραγματικότητα· λειτουργούν σαν οπτική γλώσσα που κάνει πιο προσιτή και εντυπωσιακή μια τεχνολογία που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να «φανταστούμε».
-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.
