Η επέτειος των 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης είναι ένα μεγάλο στοίχημα για την Πολιτεία και για κάθε θεσμό, φορέα ή συλλογικότητα που επιθυμεί να τιμήσει αυτό το ευρωπαϊκό και διεθνές γεγονός, το οποίο οδήγησε για πρώτη φορά στην ίδρυση ενός εθνικού κράτους στη ΝΑ Ευρώπη, και μάλιστα με απόσχιση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Οι μύθοι για το Εικοσιένα μπορεί να έχουν… απομυθοποιηθεί, αλλά η ερμηνεία των διαφόρων κεφαλαίων της Επανάστασης παραμένει ένα αγκάθι και η αποτίμηση των μεγάλων ιστορικών επιλογών δεν σηκώνει μονοσήμαντες απαντήσεις. Ο κίνδυνος της εξιδανίκευσης είναι ορατός, όπως είναι ορατή και η τάση να κολακεύονται τα νεοελληνικά σύνδρομα και να αποσιωπώνται οι γκρίζες σελίδες της ιστορικής μνήμης.

Η ναρκισσιστική εθνική αυτοπεποίθηση και η επαπειλούμενη γκλαμουριά του επίσημου εορτασμού, που βρίσκεται στα χέρια μιας ετερόκλητης Επιτροπής και παραμένει απολύτως θολός ως προς τους άξονές του, μπορούν εύκολα να υπονομεύσουν την κριτική προσέγγιση της Ελληνικής Επανάστασης. Και το αναμάσημα της υπάρχουσας βιβλιογραφίας μπορεί να φράξει τον δρόμο στην πρωτότυπη έρευνα των λιγότερο γνωστών πτυχών του Αγώνα, όπως είναι οι κοινωνικές ή οι πολιτισμικές.

Τα προτάγματα του Αγώνα για την Ανεξαρτησία εμφορούνταν από το πνεύμα του Διαφωτισμού, αλλά σήμερα η Ευρώπη έχει ανοίξει την πόρτα σε έναν νέο σκοταδισμό. Τι μήνυμα θα περάσει ο σημερινός εορτασμός μιας Επανάστασης που είχε συγκινήσει και συναρπάσει την ανθρωπότητα;

Έχοντας συνείδηση του πόσο κρίσιμα είναι τα διακυβεύματα του εορτασμού 1821-2021, ήδη από το 2016, επί προεδρίας Νίκου Βούτση, το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία επέλεξε να τιμήσει τον Αγώνα «με τρόπο παιδευτικό», μένοντας, όπως σημείωσε ο Ν. Βούτσης, «μακριά από μυθολογίες και ωραιοποιήσεις».

Σύστησε μάλιστα Ειδική Επιτροπή, με πρόεδρο την ιστορικό, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο και Γ. Γραμματέα του Ιδρύματος, Νίκη Μαρωνίτη (και μέλη τους Δημήτρη Δημητρόπουλο, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Παντελή Μπουκάλα), και εκπόνησε ένα τετραετές πρόγραμμα δράσεων -που εγκρίθηκαν από τα όργανα του Ιδρύματος- το οποίο έχει αρχίσει να δίνει καρπούς από το 2019. Σκοπός, να καλυφθούν υπαρκτά κενά στην αρχειακή έρευνα, την εκδοτική δραστηριότητα και τη διερεύνηση της συλλογικής μνήμης, και πάντως να διαχυθεί η ιστορική γνώση στο ευρύτερο κοινό.

Σ’ αυτό το πλαίσιο θα κυκλοφορήσουν έξι κομβικά «Κείμενα Μνήμης» με δυσεύρετα απομνημονεύματα, ημερολόγια και ιστοριογραφικά κείμενα του 19ου αιώνα, σχολιασμένα από έγκριτους επιστήμονες, και ήδη εκδόθηκαν τα δύο πρώτα βιβλία της σειράς. Διευθυντής της, ο Παντελής Μπουκάλας.

Επίσης, τον περασμένο Μάρτιο πραγματοποιήθηκε από το Ιδρυμα της Βουλής το πρώτο επιστημονικό συνέδριο με θέμα «1821 και Απομνημόνευμα. Ιστορική χρήση και ιστοριογραφική γνώση» με τη συμμετοχή 32 ειδικών και ο τόμος με τις ανακοινώσεις τους θα κυκλοφορήσει μέσα στον Ιανουάριο του 2020.

Από το Ιδρυμα της Βουλής αναμένονται επίσης το «Ανθολόγιο κλέφτικων τραγουδιών», ερευνητικά προγράμματα, προγράμματα ψηφιοποίησης (π.χ. για τους «Τόπους Μνήμης» – τα διάσπαρτα δημόσια μνημεία για την Επανάσταση) και επιστημονικές μελέτες, σε συνεργασία με το ΕΚΠΑ, με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών κ.ά., καθώς και επιστημονικά συνέδρια. Το σπουδαιότερο θα πραγματοποιηθεί το 2021 με θέμα «Το 1821 και η Δημοκρατία».

Αντίστοιχα, έχουν δρομολογηθεί από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (όταν πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής ήταν ο καθηγητής Βασίλης Καρδάσης) δώδεκα επιστημονικές μελέτες για την περίοδο 1810-1830, βασισμένες σε πρωτότυπες έρευνες ειδικών και αυστηρά τεκμηριωμένες, που θα είναι έτοιμες στα τέλη του 2020. Επιστημονικός τους υπεύθυνος, ο Νίκος Κοταρίδης.

Είναι επίσης σίγουρο ότι θα υπάρξουν αρκετοί ανεξάρτητοι εκδοτικοί οίκοι που ώς το 2021 θα κυκλοφορήσουν βιβλία εμπνευσμένα από την επέτειο της κήρυξης της Ελληνικής Επανάστασης. Ανάμεσά τους οι εκδόσεις ιστορικών μελετών Ασίνη, που συγκροτούν εδώ και χρόνια μια βιβλιογραφία για τις υποφωτισμένες πτυχές του 1821 και την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Από τις σπουδαιότερες εκδόσεις τους (μαζί με το ΕΙΕ), εκείνη του 2017 «Δύο Πρίγκιπες στην Ελληνική Επανάσταση» (με επιστολές και υπόμνημα αυτόπτων μαρτύρων) που αποκαθιστά την αλήθεια σχετικά με την προετοιμασία της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία, και συνοδεύεται από εκτενή κριτική εισαγωγή-ανάλυση του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, ενός από τους κορυφαίους ιστορικούς των προεπαναστατικών και επαναστατικών χρόνων.

«Τα 200 χρόνια από την Επανάσταση είναι μια επέτειος-ορόσημο και προσκλητήριο. Μας προσκαλεί να θυμηθούμε, να διαβάσουμε, να στοχαστούμε, να μετουσιώσουμε τη συγκίνηση σε γνώση και τη γνώση σε κριτικό και αυτοκριτικό λόγο». Είναι το σχόλιο του Παντελή Μπουκάλα, ο οποίος επισημαίνει τους κινδύνους είτε της «εθελότυφλης αυτοαποθέωσης» είτε του «αυτοκαταστροφικού μηδενισμού» που ελλοχεύουν πίσω από τη λειψή ιστορική αυτογνωσία μας.

Τα όσα γράφει με αφορμή τα «Κείμενα Μνήμης» ισχύουν και για όλες τις εκδόσεις που θα δούμε στο πλαίσιο της επετείου 1821-2021. Πράγματι: «Δεν πατάς γερά στο παρόν και δεν προσδοκάς τίποτε άξιο και ενάρετο από το μέλλον, δίχως τον τίμιο αναστοχασμό, τη διαρκή ανάγνωση και αναψηλάφηση του παρελθόντος».

Οπλαρχηγοί, κοτζαμπάσηδες, λόγιοι και ήρωες λογοτεχνικοί, σε πρώτο πρόσωπο

Ενα αυτοβιογραφικό ιστόρημα του 19ου αιώνα για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, ένα σύγχρονο λογοτεχνικό πορτρέτο για έναν επιφανή οπλαρχηγό που είχε άδοξο τέλος και μια επιστημονική μελέτη του 21ου αιώνα για την πορεία των αγωνιστών του 1821 μετά το επαναστατικό εγχείρημα, δίνουν μια πρόγευση της ποικιλίας των καινούργιων εκδόσεων που αναδεικνύουν κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση.

Πριν ακόμα ξεκινήσουν οι επίσημες αφιερωματικές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την κήρυξή της, τα εκδοτικά προγράμματα του Ιδρύματος της Βουλής και του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, που παρουσιάζει η «Εφ.Συν.», τονίζουν τη σημασία του 1821 ως μιας Επανάστασης που εμπνέεται από τα δημοκρατικά ιδεώδη και τα εφαρμόζει στους πρωτότυπους θεσμούς που δημιουργεί και στο εθνικό κράτος που συγκροτείται στη συνέχεια.

Το πρώτο αυτοβιογραφικό κείμενο που έγραψε αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και κυκλοφόρησε το 1836 στο νεοσύστατο Ελληνικό Βασίλειο, βρίσκεται πλέον στη διάθεση των αναγνωστών/στριών του 21ου αιώνα.

Είναι τα «Απομνημονεύματα πολεμικά» του Χριστόφορου Περραιβού, συντρόφου του Ρήγα Φεραίου, απόστολου της Φιλικής Εταιρείας και στρατηγού του Αγώνα, που μόλις εκδόθηκαν από το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, με εκτενή εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και πολύτιμα σχόλια του Στέφανου Παπαγεωργίου και πρόλογο του Προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Τασούλα.

Η αφήγηση, σε απλή καθαρεύουσα, καλύπτει ολόκληρη την επαναστατική περίοδο, εστιάζει στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, είναι υποκειμενική, λιγότερο γλαφυρή από εκείνη του Μακρυγιάννη ή από άλλα απομνημονεύματα αγωνιστών, ωστόσο αποδεικνύεται πολύτιμη εάν μελετηθεί στο πλαίσιο της Ιστορίας των νοοτροπιών και των συμπεριφορών.

Οπως σημειώνει ο επιμελητής της έκδοσης, ο Περραιβός δεν υπήρξε ιδιαίτερα ικανός στρατιωτικός ηγέτης ούτε λαοφιλής πολιτικός παράγοντας, αλλά κυρίως ένας παρασκηνιακός συνωμότης, που όμως τόλμησε να θίξει τις γκρίζες πτυχές του Αγώνα. Είναι χαρακτηριστικό, και διδακτικό, το ότι αναφέρεται στις πληγές που ανοίγει η διχόνοια «είτε στα πεδία των μαχών είτε στα πεδία των πολιτικών συγκρούσεων ανάμεσα σε ματαιόδοξα άτομα ή σε εξουσιόφιλες φατρίες».

Από την πλευρά του, και από την προοπτική του 21ου αιώνα, ο συγγραφέας και φιλόλογος Θωμάς Κοροβίνης αναστοχάζεται λογοτεχνικά τις τελευταίες στιγμές του Οδυσσέα Ανδρούτσου, μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες φυσιογνωμίες του Αγώνα, συνδέοντας το χθες με το σήμερα στο «Ολίγη μπέσα, ωρέ μπράτιμε!» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αγρα.

Όπως εξήγησε: «Ανάμεσα στους θαυμαστούς, συχνά αντιφατικούς, πολέμαρχους της Παλιγγενεσίας ξεχώρισα από παιδί τον Ανδρούτσο γιατί η “άκριτη” καταδίκη του και ο αφανισμός του απ’ τον ψυχογιό του –έτσι πέρασε στη συλλογική συνείδηση η “αυτοκτονία” του– εύρισκε στο πρόσωπό του τον καίριο εκφραστή μέσα μου της αποτρόπαιης προδοσίας και μπαμπεσιάς, που σιχαίνομαι, αρνητικής ιδιότητας ουκ ολίγων συμπατριωτών μας, όπως έχει δείξει η ιστορία.

Ερευνώντας τις πηγές –παίρνοντας και το ρίσκο– βάλθηκα να πλάσω έναν πρωτότυπο λογοτεχνικό χαρακτήρα και να ψυχογραφήσω την πιο δυσερεύνητη και δυσανάγνωστη περίπτωση αγωνιστή, βάζοντάς τον να εξομολογείται σα να μιλάει στο σήμερα, κρίνοντας εχθρούς και φίλους μα και τον εαυτό του, καθώς τον ζυγώνουν οι εντεταλμένοι δήμιοί του».

Οι τρόποι προσαρμογής που υιοθέτησαν οι αγωνιστές του ’21 στο Ελληνικό Βασίλειο μέχρι και τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του κοινοβουλευτισμού, έγιναν το αντικείμενο της επιστημονικής μελέτης «Αγωνιστές του 1821 μετά την Επανάσταση» της Ελισσάβετ Τσακανίκα (εκδ. Ασίνη). Η συγγραφέας εξερευνά τις ιδεολογικές και πολιτικές παραμέτρους που συντέλεσαν στη διαμόρφωση του ιδεότυπου του «αγωνιστή» και έπαιξαν ρόλο στη σφυρηλάτηση της εθνικής ταυτότητας.

Με αφετηρία κυρίως τα δημοσιεύματα της εποχής, παρακολουθεί ειδικότερα τη διαχείριση της δημόσιας εικόνας των αγωνιστών στο νεοσύστατο κράτος, τις διαμάχες των πρωταγωνιστών του Αγώνα για τα δημόσια αξιώματα, αλλά και τη διαμόρφωση ενός αντιδυτικού πνεύματος που απόκτησε διαφορετικές εκφάνσεις και εκφράστηκε κυρίως ως αντιφαναριωτισμός, αντιβαυαρισμός ή αυτοχθονισμός.

Σε αντίστοιχο κλίμα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι μελέτες που έχει δρομολογήσει το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και θα εκδοθούν στις αρχές του 2021. Είναι: «Οι αναβαθμοί του ελληνικού εθνικού κινήματος και η Επανάσταση του 1821: το παράδειγμα του Χριστόφορου Περραιβού» του Νίκου Ροτζώκου, «Ο “αρματολός” που έγινε “αντάρτης”: ο Καραϊσκάκης στην Επανάσταση του 1821» του Διονύση Τζάκη και οι «Συμμαχίες προυχοντικών οικογενειών της Πελοποννήσου πριν και κατά την Επανάσταση του 1821: οι οικογένειες Περρούκα, Κανακάρη-Ρούφου, Χαραλάμπη, Νοταρά» του Δημήτρη Μπαχάρα.

Από τα πλέον πολυαναμενόμενα εκδοτικά γεγονότα είναι και η έκδοση το 2021 από το Ιδρυμα της Βουλής των «Απομνημονευμάτων» του Κανέλλου Δεληγιάννη, με εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και σχόλια του Νίκου Ροτζώκου. Εργο πολεμικής, γραμμένο το 1854-56 από έναν από τους πλέον ισχυρούς κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου, ξεχωρίζει επειδή συνδέει την τοπική με την εθνική ταυτότητα.

Ο Δεληγιάννης υπερασπίζεται τον πρωταγωνιστικό ρόλο που διαδραμάτισαν στην Επανάσταση οι ηττημένοι στους εμφύλιους Πελοποννήσιοι κοτζαμπάσηδες και στρατιωτικοί, και αντικρούει άλλα απομνημονεύματα, εξιστορήσεις και απολογισμούς του Αγώνα, ειδικότερα των: Νικόλαου Σπηλιάδη, Σπυρίδωνος Τρικούπη, Φωτάκου και Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Από το εκδοτικό πρόγραμμα για την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης δεν θα μπορούσε να λείπει η Φιλική Εταιρεία, η «σπουδαιότερη», όπως λέει ο ιστορικός Βασίλης Παναγιωτόπουλος, «πολιτική ενέργεια του Ελληνισμού υπό οθωμανική κυριαρχία».

Η πρώτη μελέτη που γράφτηκε για την ιστορία αυτής της μυστικής επαναστατικής οργάνωσης από την ίδρυσή της το 1814 στην Οδησσό έως τις παραμονές της Επανάστασης, θα κυκλοφορήσει το 2020 από το Ιδρυμα της Βουλής. Πρόκειται για το «Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας» που συνέθεσε το 1834 ο γραμματέας του Δημήτριου Υψηλάντη, Ιωάννης Φιλήμων.

Ο συγγραφέας αξιοποίησε μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της και φωτίζει την οργάνωση, τη λειτουργία και τις δραστηριότητες της Φιλικής Εταιρείας για την απελευθέρωση της πατρίδας από τον τουρκικό ζυγό, αλλά θίγει και τις αντιθέσεις στο εσωτερικό της, που πύκνωσαν από το 1820 όταν η αρχηγία της ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Την εισαγωγή, την επιστημονική επιμέλεια του τόμου και τα σχόλια έχει αναλάβει ο Κώστας Λάππας.

Πιο αναλυτικά, οι κοινωνικοί, πολιτικοί και ιδεολογικοί χώροι στους οποίους γεννήθηκε η Εταιρεία των Φιλικών παρουσιάζονται στη συλλογική έκδοση του 2017, «Φιλική Εταιρεία. Επαναστατική δράση και Μυστικές εταιρείες στη Νεότερη Ευρώπη» με εισαγωγή και επιμέλεια των Αννας Μανδυλαρά και Γιώργου Νικολάου (εκδ. Ασίνη).

Με την υπογραφή των φίλων και των εχθρών της Επανάστασης

Στα χρόνια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας και τις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν, κορυφαίοι ελληνιστές ή φιλέλληνες, όπως ο Φοριέλ, ο Γκέτε, ο Σέρινταν, ο Τομαζέο κ.ά., μετέφρασαν και δημοσίευσαν στα γαλλικά, αγγλικά, ρωσικά, γερμανικά και ιταλικά πλήθος από κλέφτικα τραγούδια. Ηταν μια απόδειξη του ζωηρού ενδιαφέροντος για τη λαϊκή δημιουργία, το ήθος και τη νοοτροπία των νεότερων Ελλήνων που ωρίμασε μεταξύ των καλλιεργημένων Ευρωπαίων οι οποίοι είχαν αγαπήσει κατ’ αρχάς τους αρχαίους Ελληνες.

Από αυτή τη δεξαμενή των μεταφρασμένων τραγουδιών έχει συγκροτηθεί το «Ανθολόγιο κλέφτικων τραγουδιών», που θα κυκλοφορήσει άμεσα από το Ιδρυμα της Βουλής σε ένα λεύκωμα που επιμελήθηκε ο Παντελής Μπουκάλας και με εισαγωγή στα αγγλικά του Αλέξη Πολίτη. Το λεύκωμα θα προσφέρεται το 2020 και το 2021 στους ξένους επισκέπτες της Βουλής,και θα ακολουθήσει και η ελληνική έκδοσή του. Αξίζει να επισημανθεί σχετικά με τους φιλέλληνες ως φορείς των ιδεών του ριζοσπαστικού φιλελευθερισμού και η μελέτη της Αννας Καρακατσούλη, «Μαχητές της ελευθερίας. Η Ελληνική Επανάσταση στη διεθνική της διάσταση» που κυκλοφόρησε το 2016 (εκδ. Πεδίο).

Μεγάλο ενδιαφέρον, από την άλλη πλευρά, έχει και η εχθρική ματιά στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, η οποία ώς τώρα δεν έχει αποτυπωθεί σε βάθος στην ελληνική βιβλιογραφία. Προκειμένου λοιπόν το κοινό του 21ου αιώνα να αποκτήσει μια σύνθετη εικόνα για τις διακυμάνσεις στην αντιμετώπιση της Επανάστασης από τις ξένες δυνάμεις της εποχής, το Ιδρυμα της Βουλής, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), θα εκδώσει το 2021 δύο σημαντικές μελέτες που εξετάζουν τη στάση δύο δυνάμεων προγραμματικά αντίθετων στην Ελληνική Επανάσταση: της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της συντηρητικής Αυστρίας.

Ετσι, με επιστημονικά υπεύθυνη την ομότιμη καθηγήτρια Ολγα Κατσιαρδή θα κυκλοφορήσει η «Αυστριακή ναυτιλιακή πολιτική κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης». Και ταυτόχρονα, με επιστημονικά υπεύθυνο τον καθηγητή Πάρι Κονόρτα θα εκδοθούν τα «Οθωμανικά τεκμήρια για την Ελληνική Επανάσταση», που εξετάζουν αδημοσίευτα οθωμανικά κατάστιχα, σχετικά με τις δημεύσεις περιουσιών υπόπτων για συμμετοχή στο επαναστατικό κίνημα του 1821.

Ιδιαίτερα σημαντική και η μετάφραση και έκδοση το 2021 από το ΕΑΠ οθωμανικών και αρχειακών σωμάτων για την ιστορία της Επανάστασης του 1821 που έχουν αναλάβει ο Ηλίας Κολοβός μαζί με τους Huseyion Sukru Ilicak, Σεγέν Μοχαμάντ, Ταγκί Σχαριάτ-Παναχί.

Από το Μεσολόγγι ώς την Κρήτη

«Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι», γράφει ο Σολωμός στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» (Σχεδίασμα Α) και εννοεί το Μεσολόγγι: ένα κέντρο κρίσιμων εθνικών και διεθνών ζυμώσεων του επαναστατημένου ελληνικού χώρου, που έγινε ιερό σύμβολο σε μια εποχή όπου η Επανάσταση βρισκόταν σε δεινό σημείο, όπου οι εμφύλιοι πόλεμοι του 1823-1824 είχαν υποσκάψει τη συνοχή των Ελλήνων και είχαν εξαντλήσει τους διαθέσιμους πόρους και όπου ο Ιμπραήμ αφού κατέστειλε την επανάσταση στην Πελοπόννησο αναλάμβανε τη διεύθυνση της πολιορκίας.

Το τραγικό κλίμα εκείνων των ημερών αποτυπώνεται στα «Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826)» του Ηπειρώτη αγωνιστή Αρτέμιου Ν. Μίχου, που κυκλοφόρησαν το 2019 από το Ιδρυμα της Βουλής, με εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και σχόλια της Μαρίας Ευθυμίου καθώς και του Βαγγέλη Σαράφη που ανακάλυψε στα ΓΑΚ λανθάνοντα χειρόγραφα για τον Μίχο.

Αυτόπτης μάρτυρας εντός των τειχών, ο Μίχος (1803-1880), ο οποίος αργότερα θα πάρει ενεργό μέρος στα γεγονότα που θα οδηγήσουν στην έξωση του Οθωνα και θα χρηματίσει υπουργός Στρατιωτικών, μιλά σεμνά και με αυτοσυγκράτηση, χωρίς να επιμένει στην απληστία και την αισχροκέρδεια μιας μερίδας αγωνιστών, στον λιμό και στην πτωματοφαγία, ή στην αδράνεια της Προσωρινής Διοικήσεως που εγκατέλειψε το Μεσολόγγι στην προδιαγεγραμμένη τύχη του… Κυρίως φωτίζει τα κρίσιμα πολεμικά γεγονότα και το αυτοθυσιαστικό πάθος της Εξόδου (10/4/1826) που αφύπνισε τη διάθεση των Ευρωπαίων να συντρέξουν τους Ελληνες.

Το Μεσολόγγι βρίσκεται στο επίκεντρο ενός ακόμα αξιοσημείωτου βιβλίου του 2019. Είναι η μελέτη «Το Μεσολόγγι το 1821. Πόλεμος, οικονομία, πολιτική, καθημερινή ζωή» του Αντώνη Διακάκη (εκδ. Ασίνη) που προσεγγίζει την ιστορία της πόλης «από τα κάτω» στην περίοδο 1821-1833, τότε που ο ελλαδικός χώρος γνώριζε ριζικές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές και διαδοχικά προσφυγικά ρεύματα.

Με βάση αδημοσίευτο αρχειακό υλικό κυρίως των ΓΑΚ αλλά και αφηγήσεις ξένων που συμμετείχαν στα επαναστατικά γεγονότα, η μελέτη ζωντανεύει την καθημερινότητα του πληθυσμού στα ειρηνικά και στα πολεμικά χρόνια, τον ρόλο και τις δραστηριότητες των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, την οργάνωση και τη λειτουργία θεσμών και υπηρεσιών, αλλά και τις πολιτικές διαμάχες και ώς έναν βαθμό την πραγματικότητα της οθωμανικής πλευράς.

Γνωρίζουμε ότι το Μεσολόγγι υπήρξε η στρατηγικότερη πόλη της Επανάστασης του ’21, αλλά και ότι η περιοχή που έπαιξε τον κεντρικότερο ρόλο στα πράγματα στη διάρκεια του Αγώνα ήταν η Πελοπόννησος (με τις καίριες μάχες, τις Εθνοσυνελεύσεις, τους εμφύλιους πολέμους, τις έδρες της Διοίκησης). Σύντομα το αναγνωστικό κοινό θα έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει σε βάθος και ό,τι συνέβαινε στο διάστημα 1810-1830 στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο: Κρήτη, Κυκλάδες, Μακεδονία, Ρούμελη, Αθήνα.

Στα μέσα του 2020 αναμένεται από τις εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής η σημαντικότερη μαρτυρία για το Εικοσιένα στην Κρήτη, με μια διεισδυτική ανατομία της επαναστατημένης κοινωνίας του νησιού κατά την περίοδο 1821-1830. Πρόκειται για τα «Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών» του Καλλίνικου Κριτοβουλίδη, με εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και σχόλια της Ελευθερίας Ζέη.

Λόγιος Κρητικός που καλλιέργησε την παράδοση του Διαφωτισμού, ο Κριτοβουλίδης είχε ενεργό συμμετοχή τόσο στις πολιτικές όσο και στις στρατιωτικές εξελίξεις της Επανάστασης, αλλά αργότερα και στον διοικητικό μηχανισμό του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, και εμπλούτισε το έργο του με σχόλια γεωγραφικού, δημογραφικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος, καταφέρνοντας να συνθέσει το 1859 ένα ιστορικο-πολιτικό έργο με νεωτερικά χαρακτηριστικά.

Ως τα τέλη του 2020 θα είναι έτοιμες και οι εξής πρωτότυπες μελέτες που θα εκδοθούν το 2021 σε έναν συλλογικό τόμο από το ΕΑΠ, με τις υπογραφές ενός εκλεκτού επιστημονικού δυναμικού: «Οι Κυκλάδες στην Επανάσταση του 1821: κοινωνικοί και πολιτικοί μετασχηματισμοί» της Ελευθερίας Ζέη, «Από υπήκοοι, πολίτες: η μετάβαση της κοινότητας των καθολικών της Σύρου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο ελληνικό έθνος-κράτος (1813-1833)» του Δημήτρη Κουσουρή, «Στις παρυφές της Επανάστασης: μια νέα προσέγγιση του αγώνα στη Μακεδονία και του κινήματος του Εμμανουήλ Παπά» του Δημήτρη Παπασταματίου ο οποίος βασίζεται σε οθωμανικό τεκμηριακό υλικό, «Το Εικοσιένα στη Ρούμελη, τα δύο πρώτα έτη του Αγώνα» του Παναγιώτη Στάθη και «Αθήνα 1821-1833: μια κοινότητα μέσα στην Επανάσταση του 1821» του Ζαχαρία Αντωνάκη.

Το 2020 αναμένεται ένας ακόμη κύκλος έργων που καλύπτουν σημαντικά κενά στη βιβλιογραφία σχετικά με τη στρατιωτική, κοινωνική και οικονομική διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης. Ξεχωρίζει η έκδοση από το Ιδρυμα της Βουλής της σπάνιας και πολύτιμης μαρτυρίας του αγωνιστή Χρήστου Σ. Βυζάντιου (που δεν συγκαταλέγεται στους «επώνυμους» του Αγώνα) για τον πρώτο ελληνικό τακτικό στρατό, ένα σώμα που απαξιώθηκε και υπονομεύτηκε από την πλειονότητα των οπλαρχηγών του 1821.

Πρόκειται για την «Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός από του 1821 μέχρι του 1833, μεταγραφείσα μετά πλείστων όσων ιστορικών γεγονότων», με εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και σχόλια των Νίκου Θεοτοκά και Διονύση Τζάκη.

Παράλληλα αναμένονται από το ΕΑΠ οι μελέτες του Αθανάσιου Μπαρλαγιάννη για την «Ιατρική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», του Συμεών Μποζίκη για τη λειτουργία τού υπό συγκρότηση κράτους με αφετηρία τα «Φορολογικά έσοδα (1822-1832)»,και της Αλίκης Φακούρα για τις συνέχειες και τις ασυνέχειες στην «Πολιτική και κοινωνική διαχείριση των περιουσιών και των δοσιμάτων στον Μοριά (1820-1825)».

ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ

Μοίρασε το άρθρο!