Ο Φίλιππος και ο Τέταρτος Ιερός Πόλεμος – Γράφει ο Διοικητής του Αστυνομικού Τμήματος Ωραιοκάστρου Παύλος Παπαδόπουλος.
Τρία χρόνια και μερικούς μήνες κράτησε η εκστρατεία του Φιλίππου στη Θράκη. Ο Φίλιππος είχε αρκετές επιτυχίες στη θρακική γη, αλλά και αποτυχίες. Ο βασιλιάς επέστρεψε στην Πέλλα (το 339 π.Χ.) έχοντας σημειώσει μια «Πύρρειο» νίκη, με το στρατό να έχει υποστεί πολλές απώλειες. Αυτές οι αποτυχίες είχαν ανοίξει την όρεξη στη νότια Ελλάδα για εξεγέρσεις.
Όσο ο Φίλιππος ήταν απασχολημένος στη Θράκη στο νότο σχηματίστηκε εχθρικός συνασπισμός. Από την άλλη η Αμφικτιονία ήταν το έρεισμα του Φιλίππου στη νότια Ελλάδα.
Μετά την επιστροφή του από τη Θράκη, εκτιμώντας την κατάσταση, ο Φίλιππος, μέσα σε ελάχιστες εβδομάδες, συγκέντρωσε στράτευμα έτοιμο να αναχωρήσει νότια. Εκείνο το οποίο τον ανησυχούσε περισσότερο ήταν η προσχώρηση των Βοιωτών σ’ αυτόν το συνασπισμό. Επιπλέον, ο βασιλιάς της Μακεδονίας, είχε αποκτήσει μια μόνιμη χωλότητα από ένα πρόσφατο τραύμα στη Θράκη. Υπό αυτές της συνθήκες ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν αναγκασμένος να ενεργήσει άμεσα.
Ο 4ος Ιερός Πόλεμος.
Η υπόθεση ξεκίνησε ένα χρόνο πριν ο Φίλιππος γυρίσει στην Ελλάδα από τη Θράκη (339 π.Χ.).
Η πόλη της Άμφισσας υπήρξε η πέτρα του σκανδάλου. Οι Λόκροι της Άμφισσας καταπάτησαν τμήματα της ιερής γης του μαντείου των Δελφών άρχισαν να καλλιεργούν αγροτικές εκτάσεις. Πιθανολογείται ότι η υπόθεση σχεδιάστηκε από τον ίδιο το Φίλιππο, ως απάντηση στον πόλεμο που του κήρυξε η Αθήνα για το σιτάρι (ο Φίλιππος είχε αιχμαλωτίσει αθηναϊκά πλοία έμφορτα με σιτάρι, ένα χρόνο πριν, στα Στενά του Βοσπόρου, πλοία τα οποία ερχόταν από την Ουκρανία, για να καλύψουν τις ανάγκες της Αθήνας). Το γεγονός ότι πιθανότατα ένας νέος Αμφικτυονικός πόλεμος θα έφερνε σε αντιπαράθεση την Αθήνα με τη Θήβα, ασφαλώς και βόλευε το μακεδόνα βασιλιά.
Το 340 π.Χ. συναντήθηκαν οι Ιερομνήμονες του συνεδρίου της Αμφικτυονίας, λίγο μετά την κατάληψη του Αθηναϊκού στόλου με τα δημητριακά στο Βόσπορο και την αναγκαστική κήρυξη πολέμου από την Αθήνα. Πριν την απαγγελία κατηγοριών εναντίων της Άμφισσας είχε προηγηθεί η κατηγορία κατά των Αθηναίων από τους Λόκρους (δυτ. Άμφισσα) για προσβολή του ιερού του μαντείου των Δελφών.
Μετά τα «Μηδικά» οι Αθηναίοι είχαν αφιερώσει στο μαντείο λάφυρα και ασπίδες, που πιθανόν να είχαν πέσει στα χέρια τους, κατά τις μάχες με τους Πέρσες. Τότε οι Αθηναίοι τοποθέτησαν την εξής επιγραφή: «Αθηναίοι, από Μηδών και Θηβαίων τρόπαια, ότε ενάντια τοις Έλλησιν εμάχοντο.». Οι Θηβαίοι όλα αυτά τα χρόνια δεν διαμαρτύρονταν ενάντια σ’ αυτήν την επιγραφή της εχθρότητας. Μετά την ανοικοδόμηση του ιερού οι Αθηναίοι τα ξαναέβαλαν στη θέση τους (ύστερα από τα γεγονότα του Γ΄ Ιερού Πολέμου). Οι Θηβαίοι εξακολουθούσαν να μην αντιδρούν.
Οι Λόκροι, τότε, υποστηριζόμενοι από φιλιππίζοντες Θηβαίους τους οποίους με τη σειρά του είχε παρακινήσει ο Φίλιππος, εξαπέλυσαν εναντίων των Αθηναίων μια απροσδόκητη επίθεση. Κατηγόρησαν, λοιπόν, τους Αθηναίους ότι είχαν τοποθετήσει λάφυρα από χρυσές ασπίδες από τους Μήδους και τους Θηβαίους (οι οποίοι είχαν πολεμήσει εναντίων των Ελλήνων) στον ιερό χώρο. Οι Λόκροι πρότειναν, υποκινούμενοι από το Φίλιππο, να επιβληθεί πρόστιμο 50 ταλάντων στην Αθήνα (Άνοιξη 339 π.Χ.). Ήταν φανερό ότι ο βασιλιάς της Μακεδονίας επιδίωκε ιερό πόλεμο εναντίων της Αθήνας.
Ο Φίλιππος αποσκοπούσε να μπει στην αττική γη επικεφαλής της Αμφικτιονίας και να τιμωρήσει τους ασεβείς και καταδικασμένους Αθηναίους.
Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν όπως τα ήθελε…
Η αντίδραση του Αισχύνη.
Ο δήμος της Αθήνας ανέθεσε στον Αισχύνη να απαντήσει στους Λόκρους για τις εναντίων των Αθηναίων κατηγορίες. Ο Αθηναίος πολιτικός επέλεξε την επίθεση, ως πιο αποτελεσματική μέθοδο, προκειμένου να αντικρούσει τους Λόκρους.
Ο Αισχύνης, ορθά, θεώρησε τους Αμφισσέους πράκτορες των Θηβαίων. Είχε φροντίσει να κάνει την προεργασία του. Ανακάλυψε ένα ψήφισμα που είχε εκδοθεί πριν 150 χρόνια και αφορούσε απαγόρευση καλλιέργειας της περιοχής του Κίρραιου, που τώρα εκμεταλλεύονταν οι δυτικοί Λόκροι, έχοντας κάνει αγροικίες, κεραμοποιεία, αποθήκες και είχαν επισκεφθεί το λιμάνι (εν ολίγοις καλλιεργούσαν τμήματα του Ιερού Πεδίου και έπαιρναν φόρους για αγαθά που περνούσαν από το υπό απαγόρευση λιμάνι της Κίρρας). Πήγε, λοιπόν, στους Δελφούς ως ένας από τους Αθηναίους Πυλαγώρους (Πυλαγώρας ήταν ο πολίτης εκείνος τον οποίον η πόλη εξουσιοδοτούσε να την εκπροσωπήσει στο Συνέδριο). Έκανε μια γρήγορη ομιλία μιλώντας μόνο δύο ώρες. Οι Αμφισσείς προσπάθησαν να διακόψουν την αγόρευση του αλλά δεν τα κατάφεραν. Ο Αθηναίος πολιτικός δεν ανέφερε τίποτα εναντίων των Θηβαίων.
Οι Ιερομνήμονες ήταν άνθρωποι απλοϊκοί και ασυνήθιστοι στη ρητορική. Παρασύρθηκαν όπως ήταν φυσικό από τη ρητορική ικανότητα Αισχύνη. Η κρίση στράφηκε από τους Αθηναίους στους Αμφισσέους. Το συμβούλιο αποφάσισε να μεταβεί για επιθεώρηση στην πεδιάδα της Κίρσας καθώς και το λιμάνι. Στην αυτοψία που ενεργήσαν δεν τους άρεσαν αυτά που είδαν.
Κάτοικοι των Δελφών έφτασαν με εργαλεία και όπλα και άρχισαν να καταστρέφουν ότι έβρισκαν. Ταυτόχρονα έφτασε και στρατός της Άμφισσας. Παραλίγο να αρχίσει μάχη μεταξύ τους. Τελικά υποχώρησαν όλοι και πήγαν στους Δελφούς Αποφασίστηκε να γίνει συμβούλιο σε τρεις μήνες στις Θερμοπύλες κατά της ιεροσυλίας των Αμφισσέων. Επιβλήθηκαν προσωρινά οι εξής όροι: Οι υπεύθυνοι της αρπαγής και της ιεροσυλίας εξορίστηκαν και πρόστιμο που είχαν έξι μήνες προθεσμία να το πληρώσουν.
Έτσι η ιεροσυλία της Αθήνας ξεχάστηκε και στο Φίλιππο δινόταν μια πρώτης τάξης ευκαιρία να εισχωρήσει στη νότια Ελλάδα.
Ο Αισχύνης πέτυχε. Ερέθισε τους Αθηναίους να προκαλέσουν πόλεμο εναντίων των Αμφισσέων. Στόχευε σε προσέγγιση με το Φίλιππο και σε ανάληψη δράσης κατά των Θηβαίων. Η Εκκλησία του Δήμου ενέκρινε τα σχέδια που πρότεινε.
Ο Δημοσθένης, στο σημείο αυτό ανησύχησε. Κατανόησε ότι επρόκειτο για ένα θέμα που έγειραν οι Αμφισσεοι και σφετερίστηκε ο Αισχύνης. Όλα αυτά βόλευαν το Φίλιππο. Θεώρησε τον Αισχύνη πράκτορα του Φιλίππου έφτασε μάλιστα στο σημείο να τον κατονομάσει και κατάσκοπο. Είπε ωμά ότι προτιμά το Φίλιππο και όχι τους Αμφισσείς. Απασχολημένοι με τους Δελφούς οι Αθηναίοι ξέχασαν ότι ήταν σε πόλεμο με το Φίλιππο. Ο αρχηγός της αντιμακεδονικής παράταξης των Αθηνών θεώρησε ότι ο Αισχύνης ήταν μυημένος σε ένα περίπλοκο σχέδιο του Φιλίππου.
Ο Αισχύνης αργότερα, μετά το 330 π.Χ. ήταν φανερά υπέρ των Μακεδόνων παραλείποντας όλες τις μηχανορραφίες του Φιλίππου κατά της Αθήνας.
Η σύσκεψη στις Θερμοπύλες.
Ο Δημοσθένης επιδίωξε και πέτυχε να μη συμμετέχουν οι Αθηναίοι στη σύσκεψη των Θερμοπυλών. Έπρεπε με κάθε τρόπο να σταματήσει την εξέλιξη του σχεδίου του Φιλίππου (εκτιμούσε ότι η δραστηριότητα του Αισχύνη ήταν δάκτυλος του Φιλίππου). Σε καμία περίπτωση οι Αθηναίοι, κατά το ρήτορα δεν έπρεπε να ανοίξουν πόλεμο με τους Θηβαίους.
Οι Θηβαίοι από την άλλη είχαν και αυτοί τους λόγους τους να μην μετέχουν στη σύσκεψη. Οι Αμφισσέοι, διαχρονικά, ήταν όργανα τους και πιστοί σύμμαχοι. Εξαιτίας τους είχαν βρεθεί σ’ αυτή τη θέση. Ήταν φυσικό για τους Θηβαίους να υποστηρίξουν τους Αμφισσέοι εξαιτίας των παραδοσιακών σχέσεων. Αναγκαστικά όμως θα τους υποστήριζαν εναντίων όμως των πραγματικών τους συμφερόντων. Λειτούργησαν διπλωματικά. Συμβούλεψαν τους Αμφισσέους να πληρώσουν το πρόστιμο και πίστεψαν έτσι ότι ξεγλίστρησαν από τη δύσκολη θέση (Ιούνιος του 339 π.Χ.). Οι Αμφισσέοι όμως δεν πλήρωσαν.
Η Αμφικτυονία, με επικεφαλή το Θεσσαλό ιερομνήμονα Κόττυφο που ήταν και πρόεδρος του συμβουλίου κινήθηκε προς την Άμφισσα. Ανασχαίθηκε όμως από τις υποσχέσεις των Αμφισσέων ότι θα πληρώσουν το πρόστιμο και ότι θα εξορίσουν αυτούς που τους προσδιόρισε το Συνέδριο.
Το συμβούλιο έγινε κανονικά και κήρυξε ιερό πόλεμο εναντίων της Άμφισσας. Έθεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, το Φίλιππο επικεφαλή της Αμφικτυονίας. Με αυτόν τον τρόπο ο Φίλιππος εξουσιοδοτήθηκε από το Συμβούλιο να κινηθεί εναντίων της Άμφισσας.
Στο Βοιωτικό κοινό υπερτερούσαν τώρα τα αντιφιλιππικά στοιχεία. Οι εχθροί του Φιλίππου έπεισαν το Κοινό να καταλάβει τη θεσσαλική πόλη Νίκαια, που ήταν κλειδί για τον έλεγχο των Θερμοπυλών. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι Βοιωτοί στράφηκαν κατά του Φιλίππου.
Οι Αμφισσέοι, βλέποντας τους Βοιωτούς στη Νίκαια, αναθάρρησαν και πίστεψαν ότι οι παλιοί σύμμαχοι θα τους βοηθούσαν να μην τιμωρηθούν. Σκλήρυναν, επομένως, τη στάση τους το Φθινόπωρο. Ανακάλεσαν τους εξόριστους ενόχους καλλιέργειας των Ιερών Γαιών και αποφάσισαν οριστικά να μην καταβάλλουν τα πρόστιμα. Επιπλέον έδιωξαν όλους τους μετριοπαθείς. Η αποθράσυνση αυτή οφειλόταν οπωσδήποτε στους Βοιωτούς. Η Αμφικτιονία άναψε το πράσινο φως για εκστρατεία εναντίων των Αμφισσέων και οι Βοιωτοί κατέλαβαν τις Θερμοπύλες διώχνοντας τη μακεδονική φρουρά.
Μόλις ο Φίλιππος έλαβε εντολή να κινηθεί, εκμεταλλευόμενος τις αμέλειες των αντιπάλων του, παρέκαμψε τις φρουρούμενες Θερμοπύλες και εισχώρησε στη νότια Ελλάδα. Πρώτη του μέριμνα ήταν να καταλάβει την Ελάτεια, την πόλη των Φωκαέων. Η Ελάτεια ήταν χτισμένη στην άκρη της κοιλάδας του Κηφισού, του ποταμού που έρεε μέσω της Φωκίδας προς τη Βοιωτία. Όταν, ο βασιλιάς της Μακεδονίας, έφτασε στην Ελάτεια άρχισε να την οχυρώνει. Τα τείχη της πόλης είχαν γκρεμιστεί μετά το Γ΄ Ιερό Πόλεμο και ο Φίλιππος ήταν τώρα σε απόσταση βολής από τη Θήβα.
Έγινε φανερό ότι ο στόχος του δεν ήταν οι Αμφισσαίοι αλλά οι Θηβαίοι και οι Αθηναίοι. Εκτίμησε ότι έπρεπε να περιμένει ώστε να διαβρωθεί το ηθικό των αντιπάλων του με το δέος που προκαλούσε η παρουσία του στην Ελάτεια. Κατέλαβε επίσης και το Κιτύνιο της Δωρίδας. Οι Αθηναίοι εντυπωσιάστηκαν από αυτές τις κινήσεις. Κιτύνιο και Ελάτεια θα γινόταν ο βατήρας για κατά κύριο λόγο (όπως θα διαφανεί μετά τη μάχη της Χαιρώνειας) πολιτική δράση κατά της Αθήνας και της Θήβας και όχι για εκστρατεία ώστε να καταλάβει τις δύο σπουδαίες πόλεις. Τους επέτρεψε να οχυρώσουν τις πόλεις τους και έταξε ότι θα τους μειώσει το πρόστιμο (επιβληθέν από τον Γ΄ Ιερό Πόλεμο) από 30 σε 10 τάλαντα.
Στη Θήβα άρχισαν να καταφθάνουν οι πρεσβείες. Πρώτα έφτασε αυτή του Φιλίππου. Πρεσβευτές ήταν ο Αμύντας και ο Κλέαρχος ενισχυμένοι από Θεσσαλούς πρέσβεις. Ο Φίλιππος, μέσω των πρεσβευτών υπενθύμισε στους Θηβαίους τη φιλία του. Τους έδωσε μια πρώτης τάξης ευκαιρία να φύγουν από την κρίση. Τους ζήτησε να δοθεί η Νίκαια (πόλη η οποία έλεγχε τις Θερμοπύλες) όχι σ’ αυτόν ούτε καν στους Θεσσαλούς, αλλά στους Λόκρους γιατί ανήκε σε εκείνους. Παρακάλεσε στην κυριολεξία τους Θηβαίους να ενωθούν μαζί του για να εισβάλουν στην Αθήνα.
Την ίδια μέρα, στη Θήβα, ακούστηκαν και οι Αθηναίοι. Επικεφαλής της αθηναϊκής πρεσβείας ήταν ο Δημοσθένης (είχε πείσει το δήμο ότι έπρεπε να πάει αυτός), ο οποίος μίλησε λίγη ώρα μετά τους Μακεδόνες. Ο έμπειρος ρήτορας τους τόνισε ότι μπλέκοντας με τους Μακεδόνες, από πολιτική ηγεμονίας, θα κατέληγαν να κάνουν πολιτική επιβίωσης. Δεχόμενοι, οι Βοιωτοί τη συμμαχία της Αθήνας θα χαλάρωναν τη θηλιά που τους είχαν φορέσει οι Βόρειοι στο λαιμό. Τους πρότεινε να ενωθούν με αυτούς. Οι Θηβαίοι δέχτηκαν τις προτάσεις του Δημοσθένη.
Σκοπός των Θηβαίων ήταν η ρήξη του Φιλίππου με την Αμφικτιονία σε ρήξη με το Φίλιππο. Γνώριζαν καλά ότι αν συνεργάζονταν με το Φίλιππο και εισέβαλαν μαζί του στην Αττική θα πετύχαιναν μεν τη συρρίκνωση της Αθήνας αλλά παράλληλα θα έκαναν και μια πράξη αυτοκαταστροφής: Θα ήταν πια αδύνατο να ξεφύγει η νότια Ελλάδα από τη μακεδονική λαβή. Οι Βοιωτοί ήταν αποφασισμένοι να κρατήσουν τη Μακεδονία έξω από τη νότια Ελλάδα. Μόνο έτσι θα συνέχιζαν να ζουν πολιτικά με τον τρόπο που πίστευαν ότι άξιζαν να ζουν.
Σύντομα ο αθηναϊκός στρατός, που ήταν σε ετοιμότητα κινήθηκε για να καλύψει τη Θήβα (παρά το γεγονός ότι ήταν Νοέμβριος, μήνας σπάνιος για πόλεμο), η οποία κινδύνευε άμεσα εξαιτίας της παρουσίας του Φιλίππου στην Ελάτεια. Ήταν βέβαια σπάνιο για τους Έλληνες να κάνουν ένα μεγάλο πόλεμο τέτοια εποχή.
Στρατηγική της Θήβας και της Αθήνας ήταν ο έλεγχος των Θερμοπυλών ώστε ο Φίλιππος να κρατηθεί έξω από τη νότια Ελλάδα. Κάτι τέτοιο είχε συμβεί παλιά (352-346 π.Χ.), επειδή οι Φωκείς φύλαξαν τα περάσματα που παρακάμπτουν τις Θερμοπύλες. Τώρα δεν υπήρχε κανείς να το φροντίσει αυτό. Το είχαν αμελήσει σαν ερασιτέχνες. Όταν ο Φίλιππος παρέκαμψε τη φρουρά των Θερμοπυλών δεν ανησύχησε καν για τις επικοινωνίες του.
Και ο Φίλιππος όμως αδράνησε σε εκείνη τη συγκυρία. Θεώρησε απίθανο να συμμαχήσουν οι Θηβαίοι με τους Αθηναίους. Τι έπρεπε όμως να κάνει; Πολύ απλά έπρεπε να κάνει μια μέρα πορείας από την Ελάτεια και το Κιτύνιο και να καταλάβει τους παραποτάμιους και το πέρασμα της Γραβιάς ώστε να ελέγξει το κατέβασμα από την Άμφισσα. Μάλλον θα πίστευε ότι υπήρχε ακόμη έδαφος για πολιτική. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας πίστευε ότι εάν η υπόθεση εξελίσσονταν σε πόλεμο η Θήβα θα βάδιζε τελικά στο πλευρό της Αμφικτιονίες ενάντιων της Αθήνας.
Δέκα χιλιάδες μισθοφόροι υπό το Θηβαίο στρατηγό Πρόξενο και το στρατηγό Χάρη κατέλαβαν τη Γραβιά. Παράλληλα Αθηναίοι και Θηβαίοι πολίτες κατέλαβαν τους παραποτάμιους. Επιπρόσθετα ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Θηβαίους υπήρχε ο φιλικός όγκος του Παρνασσού που έκοβε το δρόμο του Φιλίππου. Σχηματίστηκε για τους νότιους μια θέση ανάλογη με εκείνη των Θερμοπυλών. Ο Φίλιππος δεν μπορούσε να σπάσει αυτό το φράγμα και να πάρει την πρωτοβουλία ούτε μπορούσε να κινηθεί προς τον Κορινθιακό κόλπο. Τότε αποφάσισε να στείλει αγγελιοφόρους στην Πελοπόννησο.
Ο Φίλιππος ζήτησε βοήθεια από τους Πελοπονήσιους. Κανείς όμως δεν τον βοήθησε. Θεωρήθηκε δεδομένο ότι στην Ελλάδα θα κυριαρχούσε μία από τις δύο δυνάμεις και έλπιζαν να επωφεληθούν κρατώντας την ουδετερότητα έναντι της Αθήνας και της Μακεδονίας.
Οι Φωκείς πολέμησαν τελικά υπέρ των Αθηναίων παρά τα όσα έκανε ο Φίλιππος γι αυτούς. Όταν τελείωσαν όλα ο Φίλιππος φάνηκε μεγαλόψυχος απέναντι τους και τους συγχώρησε επειδή έκρινε ότι δεν είχαν άλλη επιλογή. Το πρόστιμο μειώθηκε από 60 σε 10 τάλαντα και με την είσοδο τους μετέπειτα στο Συνέδριο της Κορίνθου έσβησε το στίγμα της ήττας και της υποταγής τους στο Γ΄ Ιερό Πόλεμο. Έτσι οι Φωκείς βγήκαν τελικά κερδισμένοι.
Το καλοκαίρι του 338 π.Χ. έφτασαν στο νότο ξεκούραστα στρατιωτικά τμήματα από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Όταν ξεκίνησε τις επιθέσεις ο Φίλιππος το ηθικό των αντιπάλων του ήταν ακμαιότατο. Επιπλέον οι νότιοι είχαν την αριθμητική υπεροχή.
Πρώτος στόχος του Φιλίππου ήταν η Άμφισσα. Για να προσπεράσει το φράγμα που είχαν στήσει στον Παρνασσό οι Αθηναίοι και οι Θηβαίοι παραπλάνησε το στρατηγό Χάρη κάνοντας το ίδιο κόλπο που έκανε με το γράμμα στον Ελλήσποντο. Το κόλπο με το γράμμα ήταν ένα ευφυές στρατήγημα όμοιο με εκείνο με το οποίο πέτυχε να απομακρύνει τον αθηναϊκό στόλο ένα χρόνο πριν στον Ελλήσποντο: Συνέταξε μια επιστολή που δήθεν απευθυνόταν στον Αντίπατρο, έλεγε ότι θα εγκατέλειπε την εκστρατεία εναντίων των Αμφισσέων για να σπεύσει στη Θράκη όπου γίνονταν ταραχές. Διέταξε τον ταχυδρόμο να επιδιώξει να συλληφθεί. Ο νΘηβαίος Πρόξενος (αρχηγός μισθοφόρων) και ο Χάρης (τύπος ανθρώπου που μιλούσε πολύ και σκεφτόταν λίγο) έπεσαν πάλι στην παγίδα και απέσυραν τις δυνάμεις τους από το στενό της Γραβιάς. Έτσι ο Φίλιππος πέρασε το στενό της Γραβιάς και κατέλαβε την Άμφισσα)
Πέρασε τον Παρνασσό και κατέλαβε την Άμφισσα. Εκεί συνέλαβε αρκετούς μισθοφόρους του εχθρού. Έπειτα κατέλαβε τη Ναύπακτο και την έδωσε στους Αιτωλούς συμμάχους. Από τη Ναύπακτο έστειλε απόσπασμα να καταλάβει τους Δελφούς. Αυτό ανάγκασε τους Αθηναίους να συμπτυχθούν προς τη Χαιρώνεια για να καλύψουν πια τη Βοιωτία.
Στη Χαιρώνεια ο συνασπισμός των Νοτίων θα έλυνε τις διαφορές του με τους Μακεδόνες…
-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.
