Οι επιδημίες στη Σμύρνη τον 18ο και 19ο αιώνα – Γράφει η Δέσποινα Αμασλίδου (γιατρός-συγγραφέας)

Οι επιδημίες: ευλογιάς, πανούκλας, χολέρας και κίτρινου πυρετού, στη Σμύρνη τον 18ο και 19ο αιώνα, κι η προσφορά σημαντικών Σμυρνιών γιατρών στην αντιμετώπισή τους.

Γράφει η Δέσποινα Αμασλίδου (γιατρός-συγγραφέας)

(5/4/2021)

Η ευλογιά πρωτοεμφανίσθηκε το 1350 π.Χ. στην Αίγυπτο και την Ασία, έφθασε στη Ευρώπη τον 5ο με 7ο μ. Χ. αιώνα, και στην Αμερική τον 16ο αιώνα, όπου αφάνισε 2 εκατομμύρια Αζτέκων. Τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη θανάτωσε 60 εκατομμύρια, ενώ το 1/3 από τους επιζήσαντες έμειναν τυφλοί. Τον 11ο αιώνα, μια Βουδίστρια καλόγρια επιχείρησε πρώτη στην Κίνα, να κάνει ένα είδος εμβολιασμού, εμφυσώντας στη μύτη, σκόνη που κατασκεύαζε από δερματικές βλάβες ευλογιάς. Η πρακτική αυτή συνεχίσθηκε μέχρι το 1800 σε πολλές χώρες της Ασίας, αλλά και στην Ευρώπη, και παρ’ όλον ότι με τη μέθοδο αυτή τα 2-3% των εμβολιαζομένων πέθαιναν, η συχνότητα νόσησης και τα θύματα της ευλογιάς μειώθηκαν πολύ.

Η Σμύρνη, κέντρο εμπορίου και πολυπολιτισμικής συμβίωσης τους τελευταίους αιώνες, και επίσης σημαντικότατο λιμάνι του Αιγαίου, δέχθηκε διάφορες επιδημικές νόσους: το 1700, το 1716, το 1812, το 1871 και το 1893. Μόνον η πανούκλα αποδεκάτισε 25.000, από τους 1000.000 κατοίκους της. Έγιναν τότε πολλές οργανωμένες προσπάθειες ίδρυσης διαφόρων νοσοκομείων, από Δυτικές κοινότητες. Ιδρύθηκαν λοιπόν: το 1675 το Ολλανδικό νοσοκομείο, το 1710 το Γαλλικό, το 1723 το Ελληνικό (Γραικικό) και το 1842 το Αγγλικό.

Τον 18ο αιώνα τα θύματα της πανδημίας της ευλογιάς ήταν πάρα πολλά σ’ όλο τον κόσμο. Πρωτοπόροι τότε στο θέμα της πρόληψης ήταν οι Έλληνες γιατροί της Σμύρνης: Ιάκωβος Πυλαρινός από την Κεφαλονιά και Εμμανουήλ Τιμόνης από τη Χίο. Η αλήθεια είναι ότι ο Πυλαρινός πληροφορήθηκε για τη μέθοδο που εφαρμοζόταν από πρακτικές γυναίκες στην Ελλάδα (κυρίως στη Θεσσαλία), ενημερώθηκε λεπτομερώς, την υιοθέτησε άμεσα και την εφάρμοσε με επιτυχία. Το 1715 μάλιστα δημοσίευσε στη Βενετία μια ολοκληρωμένη μελέτη, στα λατινικά. Η μέθοδος συνίστατο στη λήψη υγρού από τις φλύκταινες και την εμφύτευση στο δέρμα υγιών παιδιών, μετά από τοπικούς σκαριφισμούς. Τη μέθοδο εισήγαγε στην Αγγλία (το 1717) η σύζυγος του Άγγλου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, η οποία εμβολίασε πρώτα τον γιο της και μετά βοήθησε στη δημοσιοποίηση του «ευλογιασμού» (εμβολιασμού) στην πατρίδα της. Η μέθοδος των: Τιμόνη και Πυλαρινού εφαρμόσθηκε από πολλούς γιατρούς στην Ευρώπη (Ολλανδία, Γαλλία, Ελβετία), την ανέφερε ο Βολταίρος σε επιστολές του, όπως και ο Κοραής, αλλά επίσης δημοσιεύτηκε σε πολλά επιστημονικά βιβλία και περιοδικά στο Παρίσι, ως μέθοδος «Πυλαρινού» (1756), από δε το 1721 άρχισε να εφαρμόζεται και στη Βοστώνη.

Τελικά το 1796 ο Βρετανός παθολόγος Edward Jenner παρατήρησε ότι γυναίκες που άρμεγαν αγελάδες και εμφάνιζαν φυσαλίδες στα χέρια τους (δαμαλίτιδα), δεν κολλούσαν ευλογιά. Χρησιμοποίησε λοιπόν υγρό από αυτές τις φλύκταινες, περιέγραψε τη μέθοδο σε βιβλίο του το 1798*, και έτσι το πρώτο εμβόλιο έγινε πραγματικότητα.

Ήταν η βατσίνα-vaccine (vacca=αγελάδα) του Jenner. Έτσι οι δυο Έλληνες Σμυρνιοί γιατροί καταγράφηκαν στην Ιστορία του εμβολίου, απλά ως πρωτοπόροι του εμβολιασμού.

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Αδαμάντιου Κοραή για την επιδημία του 1790 που έπληξε τότε την ιδιαίτερη πατρίδα του. Γράφει: «Μόλις έλαβον επιστολάς από την πατρίδα μου με την τραγική διήγησιν περί ενός άλλου είδους καταιγίδος, ήτις εθέρισεν σχεδόν όλα τα παιδιά της Σμύρνης. Μία επιδημία κακοήθους ευλογίας, εκδηλωθείσα μετά το Πάσχα του τελευταίου έτους και η οποία εξηκολούθει ακόμη μέχρι της 31ης Οκτωβρίου με μίαν μανίαν, παρομοίαν της οποίας δεν ενθυμούνται οι ζώντες άνθρωποι, αφήρπασε κατά το διάστημα τούτο μόνον από το Ελληνικόν Έθνος τρεις χιλιάδας παιδιά. Οικογένειαι έχουσαι οκτώ παιδιά, εντός ολίγων ημερών δεν είχον ούτε ένα. Μητέρες που επέζησαν της οικογενείας των παρεφρόνησαν και πατέρες και άλλοι με την αυτήν τύχην ηυτοκτόνησαν».

Το 1871 με αφορμή μια νέα επιδημία ευλογιάς στη Σμύρνη δημιουργήθηκε ειδικό τμήμα στο Νοσοκομείο «Άγιος Χαράλαμπος» που λειτούργησε αποκλειστικά για την αντιμετώπιση της νόσου. Εισήχθησαν εκεί 314 ασθενείς (όπως αναφέρει ο Σμυρνιός γιατρός Δ. Ευστρατιάδης), από τους οποίους πέθαναν οι 71. Τον Σεπτέμβριο του 1882 η ευλογιά επανήλθε πάλι δρυμύτατη. Τότε το Νοσοκομείο ίδρυσε ειδικό παράρτημα, μια ώρα έξω από την πόλη, στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, με διευθυντή τον Δημ. Ευστρατιάδη. Στο νέο αυτό νοσοκομείο εισήχθησαν 236 ασθενείς από τους οποίους πέθαναν οι 22, και καταγράφηκαν τότε πολλές πληροφορίες για τις μορφές της νόσου, τις επιπλοκές και άλλα στατιστικά στοιχεία από τον διακεκριμένο διευθυντή που γράφει χαρακτηριστικά: «Εξ όλων των ρηθεισών εξάγεται ότι το μόνον μέσον όπερ έχομεν σήμερον κατά της ευλογίας είναι ο εμβολιασμός. Δια τούτον φρονούμεν ίνα ο εμβολιασμός γίνεται όχι μόνον τακτικώς και εκ των ουκ άνευ εις τα βρέφη, αλλά και να επαναλαμβάνεται εις κάθε ηλικία».

Αλλά και ο διάσημος Παθολόγος Ιατρός Γεώργιος Διαμαντόπουλος είναι ο πρώτος που μελέτησε, ερεύνησε, διέγνωσε και δημοσίευσε μελέτη στο Ιατρικό περιοδικό «Γαληνός», για μια νέα ενδημική νόσο στη Σμύρνη, τον «ικτερώδη τύφο» (κίτρινο πυρετό ή κίτρινη πανώλη της Σμύρνης), άγνωστη μέχρι τότε (1883). Περίγραψε στη Παγκόσμια Ιατρική Βιβλιογραφία με όλες τις λεπτομέρειες την νόσο που αργότερα ονομάσθηκε ικτεροαιμορραγική λεπτοσπείρωση*.

Ατυχώς και αυτός ο γιατρός αδικήθηκε, αφού το 1886 ο Γερμανός γιατρός Weil κατάφερε να δώσει το όνομά του στη νόσο (νόσος του Weil), όπως ο Πυλαρινός κι ο Τιμόνης που αγνοήθηκαν εμφανώς από την Ευρωπαϊκή Ιατρική Κοινότητα.

Στη συνέχεια καταγράφηκε επιδημία χολέρας, και μάλιστα βρέθηκε σχετική μαρτυρία: «Κατά το θέρος του 1865 ενέσκηψεν εν Σμύρνη δεινή επιδημία χολέρας υπερβάσα εις θνησιμότητα απάσας τας προγενεστέρας και μεταγενεστέρας. Διαδίδετο τότε, ότι οι θάνατοι έφθανον τους 400 καθ’ εκάστην και τούτο δεν πρέπει να θεωρηθή απίστευτον, διότι ούτε αρχαί δημοτικαί ωργανωμέναι τότε υπήρχον, ούτε υγιειονομικοί. Τας φοβεράς εκείνας ημέρας το θέαμα ήτο φρικτόν. Καθ’ εκάστην έβλεπον στον περίβολον του νοσοκομείου να ανοίγονται τάφροι βαθείς και να ρίπτονται εντός, ο εις επί του άλλου, οι νεκροί. Ούτε σάββανον, ούτε νεκροκρέββατον, ούτε τις των οικείων… Μετά τόσην θνησιμότητα επόμενον ήτο να μείνουν εις τους δρόμους πάμπολλα ορφανά, τα οποία εδόνησαν την χορδήν της ευσπλαχίας των Σμυρναίων…». Έτσι επιφανείς Σμυρνιοί το 1867, φαρμακοποιοί, επιστήμονες, έμποροι κι άλλοι πλούσιοι της περιοχής, αλλά και της διασποράς (Κωνσταντινούπολη, Οδησσό και Ελλάδα), αποφάσισαν τη σύσταση Ορφανοτροφείου με κανονισμό λειτουργίας και καταστατικό της ιδρύτριας Αδελφότητας που είχε 600 μέλη. Το ίδρυμα λειτούργησε το 1870, δέχθηκε τα ορφανά της χολέρας του 1865, και συνέχισε τη φιλανθρωπική του δράση μέχρι το 1922 με επιτυχία.

*Ο συστηματικός εμβολιασμός άρχισε στην Αγγλία το 1804, ενώ στην Ελλάδα εφαρμόσθηκε επίσημα στον στρατό το 1834 και σ’ όλον τον πληθυσμό το 1835, με βασιλικό διάταγμα, σε παγκόσμια βάση δε το 1956. Η τελευταία επιδημία συνέβη το 1967, οι μαζικοί εμβολιασμοί αποδείχθηκαν σωτήριοι και το τελευταίο κρούσμα καταγράφηκε στη Σομαλία. Συνεχίσθηκαν λίγα χρόνια ακόμη και τελικά το 1980 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε την εξάλειψη της ευλογιάς παγκοσμίως. Ιοί ευλογιάς διατηρούνται έκτοτε στο εργαστήριο CDC στην Ατλάντα των Η.Π.Α. και στο Research Institute for Viral Preparations στο Novosilbirsk της Ρωσίας.

*Η λεπτοσπείρα βρίσκεται στα νεφρά και τα έντερα των ποντικών και η νόσος μεταδίδεται από τους υπονόμους, τα ακάθαρτα και λιμνάζοντα νερά.

Πηγές:

1)«Σύντομη Ιστορία των Εμβολίων Δρ. Νίκος Περσιάνης, παιδίατρος (Παιδιατρική Εταιρία Κύπρου)

2) Περιοδικό «Μικρασία, εμμένουσα μνήμη», του συλλόγου «Μικρασιατική Στέγη Κορίνθου».

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Δέσποινα Χίντζογλου- Αμασλίδου (γιατρός -συγγραφέας), έχει γράψει ποίηση σε ελεύθερο στίχο και μικρά πεζά, βιωματικού και φιλοσοφικού χαρακτήρα (Ψυχογραφήματα, Ψυχογραφήματα-Ψυχοποιήματα και Ομολογία ψυχής), βιβλία για την ανταλλαγή των πληθυσμών της Μικρασίας και για τα τάγματα εργασίας (Στη σκιά μιας βερικοκιάς και Αμελές Γιοβάννης) και βιβλία για το Βυζάντιο (Τα 1123 χρόνια της Ρωμανίας, Το δικό μας Βυζάντιο και Όσα δεν ήξερα για το Βυζάντιο). Συμμετείχε για 4 χρόνια με τον Κώστα Αβανίδη στη ραδιοφωνική εκπομπή “Μικρασία πατρίδα μου” στο εθελοντικό ραδιόφωνο του FM100 και αρθρογραφεί σε περιοδικά και εφημερίδες με ιστορικά θέματα και ψυχογραφήματα.

Μοίρασε το άρθρο!