Σεπτέµβριος 2015 στη Σκόπελο, Σεπτέµβριος 2016 στη Μηχανιώνα, Νοέµβριος 2017 στη Μάνδρα, Ιούλιος 2018 στο Μάτι, µεσογειακός κυκλώνας Σεπτέµβριος 2018, Χαλκιδική Ιούλιος 2019. Τα φονικά ακραία φαινόµενα είναι εδώ, εµφανίζονται µε πρωτοφανή συχνότητα στη Μεσόγειο και η ανάγκη λήψης µέτρων για την προστασία του πληθυσµού είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

Η µαύρη επέτειος του ενός έτους από την απίστευτη τραγωδία στο Μάτι, που συµπίπτει χρονικά µε τη φονική υπερκαταιγίδα της Χαλκιδικής, βρίσκει την επιστηµονική κοινότητα σε αναζήτηση λύσεων έγκαιρης και έγκυρης προειδοποίησης των πολιτών από τα ακραία καιρικά φαινόµενα. «Τα µέσα υπάρχουν, αλλά δεν αξιοποιούνται στον βαθµό που θα µπορούσαν» λέει στο «Εθνος» ο προγνώστης του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Ακραίων Καιρικών Φαινοµένων, υποψήφιος διδάκτωρ Μετεωρολογίας του Πολυτεχνείου των Παρισίων και επιστηµονικός συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Σταύρος Ντάφης.

Η πρωτοποριακή εφαρµογή που ανέπτυξε ο ίδιος για την έγκαιρη και ακριβή πρόγνωση ακραίων καταιγίδων έχει κερδίσει το πρώτο βραβείο µεταξύ 20 ερευνητών από όλο τον κόσµο σε διεθνή διαγωνισµό της Ευρωπαϊκής Διαστηµικής Εταιρείας (ESA) και χρησιµοποιείται ήδη επιχειρησιακά από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία ∆ιαχείρισης Εκτακτων Αναγκών Copernicus EMS.

Ο κ. Ντάφης περιγράφει την τροµακτική διαδροµή των 1.200 χιλιοµέτρων που διήνυσε µέσα σε 15 ώρες η φονική υπερκαταιγίδα από την Κεντρική Ιταλίαέως τη Σµύρνη και αποκαλύπτει πώς µια στροφή της τελευταίας στιγµής πάνω από τον Θερµαϊκό έσωσε τη Θεσσαλονίκη και σάρωσε τη Χαλκιδική.

Ανήσυχοι οι επιστήµονες

Οσοι µετεωρολόγοι παρακολουθούσαν την πορεία της καταιγίδας από τις δορυφορικές εικόνες την Τετάρτη 10 Ιουλίου ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι στις 9.30 το βράδυ, όταν την είδαν να εισέρχεται στον Θερµαϊκό Κόλπο και να έχει κατεύθυνση προς την πόλη της Θεσσαλονίκης. Οµως πάνω από τη θάλασσα και λίγο πριν εισέλθει στο πολεοδοµικό συγκρότηµα έστριψε νοτιοανατολικά. Η στροφή αυτή έσωσε τη Θεσσαλονίκη από σαρωτικό άνεµο, καταρρακτώδη βροχή και χαλάζι, µε απρόβλεπτες συνέπειες για την πόλη και τους κατοίκους της, αλλά «καταδίκασε» το παράκτιο µέτωπο των ∆ήµων Προποντίδας και Κασσάνδρας στη Χαλκιδική, µε τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσµατα. «Η αιτία της στροφής ήταν µια µικρή µετατόπιση της διεύθυνσης του ανέµου σε ύψος περί τα 3-5 χλµ. προς τα βορειοανατολικά, όπου έστρεψε δεξιόστροφα όλο τον µεσοκυκλώνα.

Το ανεµολογικό πεδίο πάνω από την ηπειρωτική Μακεδονία πριν φτάσει στον Θερµαϊκό ήταν ελαφρώς διαφορετικό απ’ ό,τι πάνω από τον κόλπο και παρατηρώντας τα δεδοµένα των ραντάρ και τα προγνωστικά µοντέλα υπήρξε πολύ καλή εκτίµηση αυτής της στροφής» ανέφερε ο κ. Ντάφης. Για τις πιθανές επιπτώσεις που θα είχε το πέρασµα του µεσοκυκλώνα από τη Θεσσαλονίκη, ο ίδιος εκτιµά πως την πόλη θα σάρωναν άνεµοι 100 χλµ. την ώρα, έναντι 150 στη Χαλκιδική, καθώς στο βόρειο τµήµα του Θερµαϊκού δεν ήταν τόσο ασταθείς οι αέριες µάζες όσο δυτικά της Χαλκιδικής.

Η παρατεταµένη περίοδος ζέστης που προηγήθηκε και ο καύσωνας από 7-10 Ιουλίου έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη δηµιουργία της φονικής καταιγίδας. Μεγάλη ποσότητα υδρατµών σε θερµές αέριες µάζες σηµαίνει µεγάλα ποσά ενέργειας σε λανθάνουσα κατάσταση, έτοιµα να χρησιµοποιηθούν από τα βαροµετρικά συστήµατα. Οι προγνώστες ήταν θορυβηµένοι από τα συστατικά της ατµόσφαιρας που όλα συνηγορούσαν ήδη δύο µέρες πριν στη δηµιουργία ακραίων συνθηκών στη Βόρεια Ελλάδα τις απογευµατινές ώρες της 10ης Ιουλίου. Ωστόσο, ήταν περιορισµένη η δυνατότητα πρόβλεψης µε µεγάλη ακρίβεια του πού θα χτυπούσε η καταιγίδα.

«Μια πολυκύτταρη καταιγίδα µε µέγεθος όσο η Μακεδονία µπορεί να δηµιουργήσει τοπικά συνθήκες που είναι αδύνατο να προβλεφθούν παρά 1-2 ώρες πριν από την εκδήλωσή της, καθώς µεταβάλλει το περιβάλλον της» εξηγεί ο ερευνητής.

Διέσχισε την Αδριατική

Το φαινόµενο «γεννήθηκε» στην Κεντρική Ιταλία, βορειοανατολικά της Νάπολης, περίπου στις 12.30 ώρα Ελλάδας. Εφερε καταρρακτώδεις βροχές, χαλάζι και θυελλώδεις ανέµους στην Απουλία. ∆ιέσχισε την Αδριατική, απορροφώντας συνεχώς ενέργεια λόγω των θερµών και υγρών αέριων µαζών πάνω από τα θερµά νερά της θάλασσας και εισήλθε στην Αλβανία, όπου προκάλεσε καταστροφές.

Στις 8 το βράδυ εισήλθε στην Ελλάδα µέσω Πρεσπών. Οι σταθµοί του meteo.gr κατέγραψαν ριπές ανέµων άνω των 111 χλµ/ώρα στον Νοµό Κοζάνης. Στη συνέχεια, µέσω Ηµαθίας πέρασε στον Θερµαϊκό, έστριψε πριν από τη Θεσσαλονίκη και χτύπησε στη Χαλκιδική. Συνέχισε το έργο του ανατολικότερα, πάνω από το Βόρειο Αιγαίο, και έσβησε βορειοανατολικά της Σµύρνης.

Η γραφειοκρατία «φιµώνει» τα ραντάρ

Τα µετεωρολογικά ραντάρ εδάφους που ανήκουν στην ιδιωτική εταιρεία γενικών αεροπορικών εφαρµογών 3∆ ΑΕ, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη και µισθώνει ο ΕΛΓΑ στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράµµατος Χαλαζικής Προστασίας, έδιναν πολύ χρήσιµες και ακριβείς πληροφορίες για το πρωτοφανούς έντασης ακραίο καιρικό φαινόµενο της 10ης Ιουλίου. Ωστόσο, δεν αξιοποιήθηκαν από καµία άλλη υπηρεσία πλην του ΕΛΓΑ. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν εκδόθηκε εκείνο το βράδυ ούτε απαγορευτικό απόπλου στον Θερµαϊκό. «Τα ραντάρ είναι κλειστά προς το κοινό και τις περισσότερες υπηρεσίες του κράτους. Η ΕΜΥ δεν τα χρησιµοποιεί γιατί έχει δικά της, τα οποία όµως δεν έχουν την ίδια ακρίβεια» ανέφερε ο κ. Ντάφης και πρόσθεσε: «Τα δεδοµένα αυτά θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε έξυπνες εφαρµογές προς τους πολίτες για προειδοποιήσεις πληµµυρικών φαινοµένων, έντονων χαλαζοπτώσεων και θυελλωδών ανέµων. Εχουµε την τεχνογνωσία να δηµιουργήσουµε τέτοιες εφαρµογές, αλλά δεν έχουµε το κεφάλαιο ως επιστηµονική κοινότητα για τη λειτουργία των κατάλληλων µηχανηµάτων». Είναι ενδεικτικό ότι τα σύγχρονα ραντάρ εδάφους που εγκαταστάθηκαν το 2004 λειτούργησαν ελάχιστα, µερικά µόνο είναι ακόµη σε λειτουργία, και όχι συνεχόµενα.

1.100 ακραία καιρικά φαινόµενα

Το φονικό πέρασµα της υπερκαταιγίδας, που άφησε πίσω της 7 νεκρούς, µεγάλες καταστροφές σε εκατοντάδες σπίτια και επιχειρήσεις και επί µέρες χωρίς ρεύµα, νερό και τηλέφωνο τη µισή Χαλκιδική, ήταν µόνο ένα από τα… 1.100 ακραία καιρικά φαινόµενα που αναφέρθηκαν στην Ευρωπαϊκή Βάση Ακραίων Καιρικών Φαινοµένων, µόνο από την 1η ως τη 12η Ιουλίου, αριθµός-ρεκόρ για την εποχή.

«Ιδιαίτερα τα τελευταία 15 χρόνια παρατηρούµε ότι στη Μεσόγειο η συχνότητα των ακραίων φαινοµένων αυξάνεται σηµαντικά και οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου θα πρέπει να προσαρµοστούν το γρηγορότερο δυνατόν» επισήµανε ο κ. Ντάφης και πρόσθεσε: «Στην Ελλάδα δυστυχώς έχουµε έλλειψη επικοινωνίας µεταξύ υπηρεσιών, υποστελέχωσή τους ή στελέχωσή τους µε µη καταρτισµένο προσωπικό και µη αξιοποίηση µεγάλου όγκου πληροφοριών, γιατί υπόκεινται σε γραφειοκρατικούς περιορισµούς εις βάρος της κοινωνίας.

Η ανάπτυξη εφαρµογών έγκαιρης και έγκυρης προειδοποίησης για ακραία καιρικά φαινόµενα θα πρέπει πλέον να είναι προτεραιότητα των αρµόδιων Αρχών». Η βραβευµένη εφαρµογή που ανέπτυξε ο ίδιος χρησιµοποιεί δεδοµένα ακτινοβολίας από τους ευρωπαϊκούς δορυφόρους πολικής τροχιάς Sentinel-2 & 3 και εντοπίζει καταιγίδες µε υπερυψηλή ανάλυση 10 µέτρων.

Ο αλγόριθµος του Ελληνα επιστήµονα είναι ικανός να διαχωρίσει τα στάδια ανάπτυξης µιας καταιγίδας και να ξεχωρίσει τις καταιγίδες από τα υπόλοιπα νέφη σε εκτεταµένα καιρικά συστήµατα, δίνοντας την εκτίµηση για το πότε ξεκινά η βροχόπτωση στο έδαφος. Αυτό είναι καινοτόµο, γιατί οι υπάρχοντες γεωστατικοί δορυφόροι µπορεί να µας δίνουν πληροφορίες ακόµη και κάτω από 5 λεπτά, αλλά µόνο για τις κορυφές των νεφών που συχνά δεν είναι τόσο ακριβείς.

Η διακριτική ικανότητα των 10 µέτρων είναι η µεγαλύτερη διαθέσιµη σήµερα, αλλά δυστυχώς ακόµη δεν υπάρχουν παρά µόνο 3 δορυφόροι που µπορούν να αξιοποιηθούν για την «ακτινογραφία» των καταιγίδων. Αυτοί περνούν µόνο 1 ή 2 φορές το 24ωρο από την ίδια περιοχή και δεν δίνουν συνεχόµενες παρατηρήσεις. Στην περίπτωση της υπερκαταιγίδας της 10ης Ιουλίου, κατέγραψε µε εντυπωσιακή ακρίβεια τη γέννησή της, στην κεντρική Ιταλία. «Η Ευρωπαϊκή ∆ιαστηµική Υπηρεσία (ESA) ετοιµάζει την εκτόξευση ακόµη τριών δορυφόρων µέχρι το 2021 και αναµένουµε την εκτόξευση του νέου ευρωπαϊκού γεωστατικού δορυφόρου που θα µας δώσει εξαιρετικά περισσότερες δυνατότητες στην έγκαιρη προειδοποίηση ακραίων φαινοµένων» επισήµανε ο κ. Ντάφης