ΚΟΡΟΝΟΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΟΙ 100 ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ

Τίποτα δεν θα είναι ίδιο μετά την εμφάνιση του ιού τον ∆εκέμβριο στην Κίνα. Οι συγκρίσεις με τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα νέα τεχνολογικά και εργασιακά πρότυπα, οι φόβοι για συστημική ύφεση, ο θανάσιμος κίνδυνος της ΕΕ, η… επιστροφή του Κέινς, η ενίσχυση του κράτους και οι εθνικοποιήσεις

Ογνωστός αρθρογράφος των «New York Times» Τόμας Φρίντμαν γράφει ότι η κρίση με την πανδημία μπορεί να χωρίσει την εποχή σε Β.C. και A.C., αντικαθιστώντας το B.C. και Α.C. «προ Χριστού και μετά Χριστόν» με το «προ κορονοϊού και μετά». Οι προβλέψεις παραμένουν αβέβαιες και σχετίζονται με την έκταση που θα λάβει τελικά η πανδημία και τον χρόνο που θα απαιτηθεί για εξεύρεση θεραπειών/ εμβολίων. Ωστόσο, σε οποιαδήποτε περίπτωση, η επιστροφή στην κανονικότητα θα αργήσει. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι απαγορεύονται και οι σκέψεις για το πώς θα εξέλθουμε της κρίσης, σε τομείς της οικονομίας, της πολιτικής, της ιδεολογίας ή της τεχνολογίας. Η Ιστορία της ανθρωπότητας ήταν πάντα και Ιστορία επιδημιών. Η πανώλη, η χολέρα, ο τύφος, η φυματίωση επηρέαζαν γενικότερες εξελίξεις, οδηγούσαν ακόμη και σε κοσμοϊστορικές αλλαγές.

Ο CEO του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ επιμένει πως ο δανεισμός θα είναι με τους ελάχιστους δυνατούς όρους εγγύησης και ότι δεν θα πρόκειται για μνημόνια (AP image)

Πόλεμοι και ιδειολογικές αλλαγές

 

Οι εκτιμήσεις ότι η υγειονομική κρίση που διανύει η ανθρωπότητα μπορεί να συγκριθεί με τους Παγκοσμίους Πολέμους πλέον βρίθουν. Εφόσον ευσταθούν, να θυμηθούμε ότι αυτοί οδήγησαν, μεταξύ άλλων, σε μετατόπιση της παραγωγικής διαδικασίας. Οπως σημειώνει ο καθηγητής Οικονομιής Ιστορίας στο London School of Economics Αλμπρεχτ Ριτσλ, «ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε αύξηση της απασχόλησης στις γυναίκες, αναγνώριση των συνδικάτων αλλά και του 8ώρου, ο δε Β’ τη μαζική βιομηχανική παραγωγή, το κοινωνικό κράτος, την αναδυόμενη καταναλωτική κοινωνία και τη μαζική πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση».

Ετσι, ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η κίνηση ήταν οι κυβερνήσεις να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για το επί- πεδο απασχόλησης και ευημερίας, καθώς και για τις δημόσιες υποδομές. Σήμερα, παρόμοιες απαντήσεις μοιάζουν να επιστρέφουν. Σχεδόν όλοι σκέφτονται -και κυρίως ενεργούν- σαν σοσιαλδημοκράτες και ένα από τα θύματα του κορονοϊού, τουλάχιστον στην Ευρώπη, φαίνεται να είναι ο αγγλοσαξονικού τύπου νεοφιλελευθερισμός και ο γερμανικός ορντο-φιλελευθερισμός.

Αναπροσανατολισμό του «Πολυετούς ∆ημοσιονομικού Πλαισίου» ’21-’27 ανήγγειλε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (AP image)

Οι νέες τεχνολογικές πρακτικές

 

Μπορεί η πανδημία του κορονοϊού να εί- ναι κάτι έκτακτο, αλλά η επίδραση στις επιχειρηματικές πρακτικές πιθανότατα θα παραμείνει. Αρθρο του «Harvard Business Review» υπογραμμίζει ότι οι τάσεις για τηλεργασία, υπαρκτές ήδη από πριν, διαδίδονται πλέον σε τέτοιο βαθμό που πολλές δεν θα αναιρεθούν, με σημαντικές συνέπειες στην απασχόληση. Ορισμένες θέσεις εργασίας εκ των πραγμάτων θα χαθούν ή θα περιοριστούν. Αλλες θα δημιουργηθούν και θα αυξηθούν, όπως π.χ. εκείνες που έχουν να κάνουν με ανάπτυξη λογισμικού για απομακρυσμένη εργασία, ηλεκτρονικές υπογραφές, startups για έρευνα, μεγαλύτερη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος, διαχείριση υπηρεσιών συνεργασίας ή αποθήκευσης-διαμοιρασμού δεδομένων στο νέφος. Παρομοίως, η τηλεκπαίδευση, που κι αυτή προϋπήρχε, αλλά σήμερα πολλαπλασι- άζεται, θα μείνει πλέον ως μόνιμο στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, συμπληρωματικό ή και ισότιμο της φυσικής παρουσίας σε σχολεία και σχολές.

Τζουζέπε Κόντε: «Τα εθνικιστικά ένστικτα, στην Ιταλία και σε άλλες χώρες, θα είναι πολύ δυνατά αν η Ευρώπη δεν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων» (AP image)

Τα χρέη

 

Το ∆ΝΤ αρχίζει να υπολογίζει την απώλεια του παγκόσμιου ΑΕΠ κοντά στο -3% ανά μήνα που θα συνεχίζεται η παρούσα κατάσταση. Ο συνδυασμός αυτής της τάσης με το γεγονός ότι η κρίση του κορονοϊού έρχεται στο τέλος ενός μεγάλου κύκλου υπερχρέωσης, δρομολογεί, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, μια κατάσταση που συμβαίνει κάθε 50-100 χρόνια και όχι μια κυκλική κίνηση 10ετίας.

Ετσι, κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες τρέχουν να λάβουν μέτρα ώστε η ύφεση να μην εξελιχθεί σε συστημικό πρόβλημα, με ανεξέλεγκτα ποσοστά χρεοκοπιών και ανεργίας. Και αναπόφευκτα, τα μέτρα που λαμβάνονται διαμορφώνουν υψηλότερα επίπεδα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, που θα αποτελέσουν μόνιμο χαρακτηριστικό των οικονομιών στο μέλλον.

Oμως, εδώ και καιρό η ανθρωπότητα κάθεται ήδη σε βουνό χρέους. Από την προηγούμενη οικονομική κρίση του 2008, δημόσια και ιδιωτικά χρέη αυξήθηκαν κατά 130 τρισ. $, όπως αναφέρουν οι «Financial Times», ανεβάζοντάς τα συνο- λικά σε 290 τρισ. $, με μέσον όρο ωρίμαν- σης την 5ετία. Αυτό σημαίνει ότι 50-60 δισ. χρέους έπρεπε να ανανεώνονται κατ’ έτος, προ κρίσης. Τώρα, τα πακέτα διάσω- σης, με την ποσοτική χαλάρωση των κε- ντρικών τραπεζών και τα δημοσιονομικά μέτρα των κυβερνήσεων, ίσως φτάσουν στα 40-50 τρισ. δολάρια. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να υπολογίσει τι μπορούν όλα αυ- τά να σημάνουν για την ευστάθεια του οικονομικού συστήματος, χωρίς παραγω- γικό ισοδύναμο. Ετσι, ορισμένοι οικονο- μολόγοι κρίνουν πως ο μόνος τρόπος δι- ευθέτησης είναι να οργανωθούν σύντομα διεθνείς συμφωνίες τύπου «Bretton Woods», πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η μεταπολε- μική οικονομική ισορροπία και ανάπτυξη.

Σήμερα σχεδόν όλοι σκέφτονται -και κυρίως ενεργούν- σαν σοσιαλδημοκράτες και ένα από τα θύματα του κορονοϊού, τουλάχιστον στην Ευρώπη, φαίνεται να είναι ο αγγλοσαξονικού τύπου νεοφιλελευθερισμός και ο γερμανικός ορντο-φιλελευθερισμός

Η νέα υπαρξιακή αγωνία της ΕΕ

 

Η έλλειψη αλληλεγγύης κάνει την «Ευρωπαϊκή Ενωση να διατρέχει θανάσιμο κίνδυνο» προειδοποίησε ο ιστορικός πρώην πρόεδρος της Κομισιόν, Ζακ Ντελόρ.

Ωστόσο, παρά τις κριτικές που διατυπώνονται ένθεν κακείθεν για ελλειμματική αντιμετώπιση από την Ευρωζώνη των συνεπειών της κρίσης, δεν είναι λίγα όσα έγιναν μέσα σε διάστημα δύο βδομάδων, με το γιγαντιαίων διαστάσεων νέο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, τις αποφάσεις του Εurogroup για αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας, τον αναπροσανατολισμό του «Πολυετούς ∆ημοσιονομικού Πλαισίου» ’21-’27 που ανήγγειλε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και την πιθανή συγκρότηση ενός ταμείου/μηχανισμού 100 δισ. € για εγγύηση θέσεων εργασίας στα κράτη-μέλη.

Η αντιπαράθεση που ξέσπασε αφορά την ανάγκη επιπλέον δανεισμού των κρατών-μελών από τον υπάρχοντα Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) ή έναν νέο μηχανισμό που θα πρέπει να συσταθεί και να εκδώσει για πρώτη φορά ευρωομόλογα. Στην πρώτη περίπτωση, που υποστηρίζει ο «Βόρειος Αξονας» (Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία κ.λπ.), ο ESM μπορεί να διαθέσει, από τον κουμπαρά των 410 δισ. €, προληπτική γραμμή πίστωσης (ECCL), με κάθε χώρα να δύναται να αντλεί κεφάλαια έως 2% του ΑΕΠ της. Στην περίπτωση αυτή ο δανεισμός συνεπάγεται όρους εγγύησης, αν και ο CEO του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ επιμένει πως θα είναι οι ελάχιστοι δυνατοί και ότι δεν θα πρόκειται για μνημόνια. Το άλλο στρατόπεδο των 9 (από το οποίο τελικά διαφοροποιείται η Γαλλία) επιμένει στο ευρωομόλογο για την αντιμε- τώπιση της κρίσης, χωρίς όρους και με αμοιβαιοποίηση του κινδύνου, με το επιπλέον επιχείρημα πως η χρήση πιστωτικών γραμμών του ESM θα πλήξει στις διεθνείς αγορές τη θέση των χωρών που θα τις χρει- αστούν, χωρίζοντάς τες σε «καλές» και «κακές».

Σε μερικές μέρες το Eurogroup θα πρέπει να κόψει τον γόρδιο δεσμό, χωρίς περαιτέρω πόλωση και διασπαστικές κινή- σεις. Η συμφωνία για ευρωομόλογο θεω- ρείται απίθανη, μια και, εκτός από την ιδε- ολογική αντίθεση των Βορείων, απαιτεί χρόνο και εγγυήσεις για να στηθεί, όπως υπενθυμίζει ο Ρέγκλινγκ. Ετσι, πιθανός συμβιβασμός μπορεί να είναι η αποσύνδε- ση των πιστωτικών γραμμών από αναλύσεις βιωσιμότητας του χρέους των χωρών-μελών και η μεγάλη επέκταση του χρόνου ωρίμαν- σης των δανείων της ECCL. Σε οποιαδήπο- τε περίπτωση θα ήταν διαλυτικό να ισχύσει η πρόβλεψη του πρωθυπουργού της Ιταλί- ας, Κόντε, σε συνέντευξή του στην ισπανι- κή εφημερίδα «El Pais», ότι «τα εθνικιστικά ένστικτα, στην Ιταλία και σε άλλες χώρες, θα είναι πολύ δυνατά αν η Ευρώπη δεν σταθεί στο ύψος των περιστάσεων».

Tα πακέτα διάσωσης, με την ποσοτική χαλάρωση των κεντρικών τραπεζών και τα δημοσιονομικά μέτρα των κυβερνήσεων, ίσως φτάσουν στα 40-50 τρισ. δολάρια (AP image)

ΦΟΥΝΤΩΝΕΙ Ο ∆ΙΑΛΟΓΟΣ

 Ο Κεϊνσιανισμός και η λύση του ειδικού ομολόγου

Στον πόλεμο κατά της πανδημίας, οι κυβερνήσεις επιστρατεύουν πληθώρα μέτρων. Εντούτοις δεν είναι νωρίς για τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής να σκέφτονται πώς να πληρώσουν για τον συγκεκριμένο πόλεμο. Και αυτό γιατί μια οικονομία σε πόλεμο δεν μπορεί να έχει «και όπλα και βούτυρο».

Το βούτυρο πρέπει να διανεμηθεί για να παραγάγει περισσότερα όπλα και ο Κέινς το αναγνώρισε αυτό στο δοκίμιό του το 1940 «Πώς να πληρώσετε για τον πόλεμο». Η κατανάλωση των πολιτών στη Βρετανία έπρεπε να μειωθεί, είτε με υψηλότερες τιμές είτε με μεγαλύτερους φόρους. Ο Κέινς υποστήριξε έναν προοδευτικό φόρο εισοδήματος, με το σκεπτικό ότι ήταν «δικαιότερος» από τον πληθωρισμό.

Σε ό,τι αφορά την υπόλοιπη πολιτική που σχετίζεται με τον Κεϊνσιανισμό, η παρούσα κρίση οδηγεί σε ενίσχυση του ρόλου του κράτους για την αντιμετώπισή της. Παρακολουθούμε ότι ανοίγει σε ορισμένες χώρες η δημόσια συζήτηση έως και για εθνικοποιήσεις επιχειρήσεων. Ακόμη και στην υπερφιλελεύθερη Ολλανδία περίπου 27.000 επιχειρήσεις ζήτησαν κρατική βοήθεια, ενώ η ιταλική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι εξετάζει εθνικοποίηση της Alitalia. Επίσης, σε κρίσιμους τομείς, όπως δημόσια υγεία και προγράμματα επενδύσεων, δεν μπορεί παρά να υπάρξει πολύ ισχυρή παρουσία του κράτους. Ετσι, οι συνέπειες της πανδημίας αναγκαστικά ανοίγουν τον διάλογο για τις δημόσιες πολιτικές και τον ρόλο που δύναται να διαδραματίσει το κράτος στο εξής, ενδεχομένως σε νέες μορφές μεικτής οικονομίας με τον ιδιωτικό τομέα. Πάντως, όλα αυτά δεν αποτελούν «ολική επιστροφή του Κέινς». Τουλάχιστον προς το παρόν δεν διατυπώνεται «θεσμική άρνηση» της λιτότητας, πολλοί δε όψιμοι υποστηρικτές του Κεϊνσιανισμού απλώς τον εξομοιώνουν με τα δημοσιονομικά ελλείμματα.

 Σε Βρυξέλλες και Φρανκφούρτη ορισμένοι αναζητούν τη λύση στα αναπτυξιακά προγράμματα που υπήρξαν στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μιλούν για γιγάντια αναπτυξιακά προγράμματα που θα χρηματοδοτηθούν εμμέσως από την EK

Πέραν τούτων, υπάρχουν και άλλες αναζητήσεις για την επέμβαση που θα χρειαστεί προκειμένου να επανεκκινήσει η ευρωπαϊκή οικονομία και ζωή. Σε Βρυξέλλες και Φρανκφούρτη ορισμένοι αναζητούν τη λύση στα αναπτυξιακά προγράμματα που υπήρξαν στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και που έχουν ταυτιστεί με το «Σχέδιο Μάρσαλ». Μιλούν για γιγάντια αναπτυξιακά προγράμματα που θα χρηματοδοτηθούν εμμέσως από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μέσω αγοράς ειδικών ομολόγων που θα εκδοθούν από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και άλλους αναπτυξιακούς οργανισμούς της Γηραιάς Ηπείρου.

 Ισως μέσα από την τραγικότητα των τρεχουσών συνθηκών να διαμορφωθεί μια νέα πλειοψηφία στους θεσμούς της ΕΕ, ικανή να οδηγήσει σε δυναμικότερους ενωσιακούς δρόμους και αναπτυξιακές προοπτικές. «H Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα από τις κρίσεις» έλεγε ο Ζαν Μονέ, ένας από τους αρχιτέκτονες της Ενωμένης Ευρώπης. Μένει να αποδειχθεί στους επόμενους μήνες. 

Μοίρασε το άρθρο!