Δε χρειάζεται συστάσεις. Η λατρεμένη του Βαρδάρη, της βόρειας (και νότιας) Ελλάδας, η αριστοκράτισσα, η κοσμοπολίτισσα, η πολυπρόσωπη. Που ακτινοβολεί, που σε μαγνητίζει, σε ταξιδεύει, σε κλείνει στον κόρφο της και σε κρατάει εκεί· δέσμιο, για πάντα.
Ενα κάρο αναγνωρίσιμες εικόνες – κι όμως. Η Θεσσαλονίκη δεν αποτυπώνεται στο χαρτί. Λευκός Πύργος, Κάστρα, βυζαντινά, ρωμαϊκά, οθωμανικά και νεότερα μνημεία, όταν τα αγγίζεις, σε περνούν σε άλλη διάσταση. Και δεν είναι μόνο αυτά -τα οφθαλμοφανή, τα κλασικά-, πάλι λάθος κάνεις. Εκατοντάδες μικροπράγματα την ξεχωρίζουν από κάθε άλλη. Σε τάζουν υπέρ της. Ολοκληρωτικά και απόλυτα.
Ας είσαι. Αμα την έχεις ζήσει κιόλας… δυσκολεύουν τα πράγματα. Πάει και η αντικειμενικότητα, και η δύναμη της λογικής και όλα. Πώς γίνεται όταν ερωτεύεσαι κάτι; Που προσπαθείς να εξηγήσεις «γιατί» και δεν μπορείς να το εντοπίσεις;
Τα 2.300 χρόνια ιστορίας που ανασαίνουν με το σήμερα. Τα μουσεία, οι χώροι τέχνης, τα καλοδιατηρημένα λουτρά – αγορές – αρχοντικά που στην κάθε ευκαιρία μετουσιώνονται σε χώρους πολιτισμού. Η αέναη κίνηση. Ο παλμός της πιο ευκολόπεπτης και φιλόξενης φοιτητούπολης. Τα ποτάμια κόσμου στην Αριστοτέλους και τη Ναυαρίνου. Η Καμάρα, ο «Θερμαϊκός», ο «Ηλιος», ο «Μύλος», «Το Τσινάρι»· τα τωρινά, τα χτεσινά, τα παντοτινά ραντεβού.
Οι πιτσιρικάδες, οι στυλάτοι, τα νυχτοπούλια, οι ξενύχτηδες. Που μασουλάνε κρέπες, μπουγάτσες, πιτόγυρα «γίγας», γκουρμέ σάντουιτς ή τρίγωνα πανοράματος. Πολυπολιτισμική, πολυπρόσωπη, πολύβουη. Εβραίοι, Τούρκοι, πρόσφυγες τη σημάδεψαν. Τους χώραγε όλους. Ετσι ήταν πάντα.
Οι μπόρες έρχονται και φεύγουν γρήγορα. Τις αφήνεις να σε προσπεράσουν σε κάποιο καφέ. Σιγά μη βρεις τραπέζι στην παραλία… δεν σε πειράζει. Υπάρχει η λύση για κάθε ώρα, ο καφές είναι ιεροτελεστία, φτιάχτηκε ένα απάγκιο για κάθε στιγμή. Οι στοές όπου την ημέρα βουίζουν τα παζάρια, μόλις απογευματιάσει, μεταμορφώνονται σε ταβέρνες, μπαρ, αντηχούν ετερόκλητους απόηχους – οι δυο υπάρξεις συνηθίζονται στη Θεσσαλονίκη, εναλλάσσονται αρμονικά.
Βουλιάζεις σε πολύχρωμα αίθρια, τα βρίσκεις τυχαία ή τα αναζητάς μετά μανίας, βολεύεσαι σε καταπράσινους κήπους στριμωγμένους σε γερασμένες πολυκατοικίες. Ακόμα κι αυτές σ’ αρέσουν. Οι αδιάφορες. Οι «άσχημες». Οι φοιτητικές. Τα «κουτιά».
Που πλάι στα νεοκλασικά της Αριστοτέλους, στα καστρόπληκτα της Ανω Πόλης και στα μέγαρα της Βασιλίσσης Ολγας (της Λεωφόρου των Εξοχών) συμπληρώνουν ένα παράταιρο, ένα μοναδικό οικιστικό σύνολο. Και όσα χρόνια κι αν περάσουν υποκλίνεσαι στην αισθητική της, στις ιδέες της, στη μουσική της, στο συνονθύλευμά της, στο ότι όσο ίδια παραμένει, το ίδιο γρήγορα αλλάζει – ανανεώνεται, όπως η διάθεση.
Περπατάς πάλι. Ενας είναι ο τρόπος να φτάσεις στον προορισμό σου – οι 4 τροχοί το κάνουν ακόμα πιο δύσκολο. Ξέχνα τους χάρτες. Ξέχνα τα πάντα. Σε κάθε βήμα θα σταματάς και σ’ άλλο μνημείο. Εποχές μπλεγμένες σε ένα κράμα. Σα να φυτρώνουν στο διάβα σου τα αξιοθέατα.
Διαχρονική πομπή
Δυο κεντρικοί κάθετοι δρόμοι, δυο παράλληλοι, βάζεις τα σημάδια σου σε λιμάνι και Λευκό Πύργο, έχεις για στεφάνι σου τα τείχη της Ανω Πόλης και ξεχύνεσαι στους δρόμους της. Σου ξεκαθάρισε το τοπίο ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος που οχύρωσε την πόλη τον 4ο μ.Χ. αι., όταν με μια κίνηση ματ, την έζωσε από στεριά και θάλασσα.
Το συνολικό μήκος των τειχών του έφτανε τα 8 χλμ. Μετά την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου μετώπου τον 19ο αι., σώζονται -κυρίως στην Ανω Πόλη- λιγότερα απ’ τα μισά. Οι κυλινδρικοί πύργοι πάντως, εξακολουθούν να ορίζουν βλέμματα και βήματα. Ο Πύργος Τριγωνίου στη βορειοανατολική άκρη του Επταπυργίου (ένα περιζήτητο και απαράμιλλο αγνάντι) προστίθεται με τον Λευκό Πύργο τον 15ο αι. και έκτοτε, ανταγωνίζονται ποιος θα συγκρατήσει τους περισσότερους φαν.
Σκεπαστές αγορές. Ενα το κρατούμενο. Παζάρια με ονοματεπώνυμο. Οι Ισπανοεβραίοι καταφτάνουν μαζικά το 1492 διωγμένοι από τους βασιλιάδες Φερδινάνδο και Ισαβέλλα και εγκαθίστανται πλάι στη θάλασσα, κοντά στα δυτικά τείχη, εκεί όπου σήμερα απαντάται η ομώνυμη αγορά του εξέχοντος μέλους τους, Σαούλ Μοδιάνο. Γύρω της, τον 19ο αι., χτυπά η καρδιά του εμπορίου. Οι αγοροπωλησίες δίνουν και παίρνουν και συνεχίζονται κατά παράδοση, ως σήμερα.
Σχεδόν κολλητά με το Μοδιάνο, το Καπάνι (αλευροπάζαρο στα τούρκικα) ή Αγορά Βλάλη. Παραδίπλα τα Λουλουδάδικα με το Γιαχουντί Χαμάμ (επονομάζεται ως «εβραϊκό» λόγω τοποθεσίας), πίσω τους το Μπεζεστένι – η μεγάλη σκεπαστή οθωμανική αγορά με τα υφασματάδικα πολυτελείας και τα χρυσοχοεία που μετακινήθηκαν εκτός στοάς.
Ανωθεν της Εγνατίας, το Μπίτ Παζάρ (ψειροπάζαρο), το νεότερο -εποχής 1930-, το οποίο κατά τη διάρκεια της ημέρας φιλοξενεί τα παλιατζίδικα – το βράδυ όσα τραπεζάκια με μεζεκλίκια χωρούν εντός της ομώνυμης στοάς. Επίσης για… χόρταση προσφέρονται η πλατεία Aθωνος και τα Λαδάδικα – η πρώην πολυτραγουδισμένη, κακόφημη συνοικία που αποτελεί εδώ και χρόνια τον επιβεβλημένο ναό της γεύσης.
Παρένθεση: Οι στοές της Θεσσαλονίκης, οι μικρόκοσμοι του αστικού τοπίου που χωροθετούσαν σε ενιαίους χώρους τις εμπορικές δραστηριότητες, μόνον ανάμεσα στην Ι. Δραγούμη και τη Βενιζέλου υπολογίζονται σε περισσότερες από 70. Οι μισές στέκουν βουβές. Για τους ενδιαφερόμενους, πάντως, συνιστούν ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο, ένα τρόπον τινά κυνήγι θησαυρού.
Στην ίδια λογική εξευρωπαϊσμού της πόλης διαμορφώθηκε και η πλατεία-σύμβολο Αριστοτέλους. Εστία συγκεντρώσεων και πάσης φύσεως εορτασμών αποτελεί το μοναδικό σημείο όπου εφαρμόστηκε το πολεοδομικό σχέδιο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστου Εμπράρ και σηματοδοτείται από το κινηματοθέατρο Ολύμπιον (έδρα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου) και το Electra Palace (αμφότερα φιλοξενούν δυο ζηλευτά για τα δεδομένα κάθε πόλης roof garden).
Στα χαμηλά, η Προξένου Κορομηλά και η Μητροπόλεως αποτελούν τις πλέον ονομαστές εμπορικές οδούς, ενώ η Βαλαωρίτου και η Ζεύξιδος, τα βασικά σημεία μάζωξης εκτός παραλιακής. Ανατολικότερα τώρα αναπτύσσονται τα πλακόστρωτα της Αγίας Σοφίας με το συνορεύον (και κατά πολλούς στοιχειωμένο) Κόκκινο Σπίτι…
Πολλά κοσμούν τον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco, ενώ ξεχωριστής σημασίας ανάμεσα στους εξέχοντες ναούς θεωρείται ο πολιούχος Αγιος Δημήτριος (που ουσιαστικά χωρίζει Ανω Πόλη και ιστορικό κέντρο) και φιλοξενεί την κρύπτη με το ρωμαϊκό λουτρό απ’ όπου ξεκίνησε η λατρεία του προστάτη-αγίου.
Στις σημαντικότερες κατατάσσονται η Παναγία Αχειροποίητος, η Παναγία Χαλκέων και η κατακόμβη του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (λέγεται πως είχε επικοινωνία με την κρύπτη του Αγίου Δημητρίου) ενώ, στην Ανω Πόλη, ξεχωρίζουν η Μονή Βλατάδων (το μοναδικό εν λειτουργία βυζαντινό μοναστήρι), ο Αγιος Νικόλαος Ορφανός και ο Οσιος Δαβίδ (ή Μονή Λατόμου).
Αλλαγή σκηνικού
Από την Αγ. Δημητρίου βρίσκεις την Ε. Ζωγράφου και φτάνεις (οδικώς) στα βόρεια τείχη. Οσο οδήγησες – οδήγησες γιατί για να καταφέρεις να κυκλοφορήσεις στην Ανω Πόλη με Ι.Χ. θα πρέπει να είσαι ή μάγος ή μόνιμος κάτοικος.
Επταπύργιο λοιπόν, οι 3 πύλες στην Ακρόπολη και το Γεντί Κουλέ, τα κατ’ εξοχήν αξιοθέατα. Παρόλα αυτά, σε μια, δυο και τρεις βόλτες ξετρυπώνεις αναρίθμητα μικρά αριστουργήματα. Ο κατά πολύ διαφορετικός απ’ το ιστορικό κέντρο κόσμος -το «μπαλκόνι» της Θεσσαλονίκης- παραμένει ουσιαστικά μια νοικοκυρεμένη γειτονιά 30.000 κατοίκων, οι οποίοι απολαμβάνουν τα λαμπυρίσματα του Θερμαϊκού από τη θαλπωρή του σπιτιού τους.
Λιθόστρωτα, ξέφωτα, διαολεμένες ανηφόρες και γαλήνιες πλατείες αγκαλιάζουν τα μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής κεραμοσκέπαστα αρχοντικά, ενώ ιδιαίτερη φυσιογνωμία προσδίδουν τα καστρόπληκτα, τα σπίτια, δηλαδή, των προσφύγων, που χάριν οικονομίας (για να γλυτώσουν έναν τοίχο) κόλλησαν στα τείχη…
Η ζωή λοιπόν στα Κάστρα κυλά οικογενειακά, απλά και όμορφα· το επιβεβαιώνουν τα σκαμμένα παρτέρια στα τείχη, οι ασβεστωμένες σκάλες, οι αυλές, οι κήποι και οι μπουγάδες που ευχαριστείς τα μάλα για την εικαστική τους παρέμβαση. Θέα θα ‘χεις απ’ τον Πύργο Τριγωνίου (ή Αλύσεως), απ’ τα ανατολικά και δυτικά τείχη και, ό,τι κι αν λένε, ουχί από τη Μονή Βλατάδων. Ισως να είναι απλά τα δέντρα που θέριεψαν, παρόλα αυτά, αξίζει τον κόπο και για το βήμα του Αποστόλου Παύλου εντός του καθολικού της και (χάριν της ιστορίας) για τις δύο της δεξαμενές που υδροδοτούσαν μέσω του Χορτιάτη όλη τη Θεσσαλονίκη.
Ως κατά κόρον γειτονιές-πλατείες ορίζονται το Τσινάρι, της Τερψιθέας, το Κουλέ Καφέ, η Κόκκινη Βρύση και αυτή της Καλλιθέας, όμως ΟΙ αξεπέραστες εικόνες φανερώνονται κατά κοινή ομολογία στα ΒΔ τείχη, κολλητά με τον Δήμο Συκεών.
Είναι η οδός Γ. Παπαδοπούλου, η πάροδος της Ισμήνης, οι πόρτες που βρίσκεις σφηνωμένες κατάσαρκα στην αμυντική οχύρωση. Είναι το ολάνθιστο μπαλκόνι του Οσίου Δαυίδ (αν σου κάνει τη χάρη και τον πετύχεις ανοιχτό), το μαρμάρινο τέμπλο και οι τοιχογραφίες στο ησυχαστήριο του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, η ηρεμία που εκπέμπει τα μεσημέρια το Τσινάρι… Ορεξη να ‘χεις για… ανάβαση είπα; Για βόλτες.
πηγή ΕΘΝΟΣ
