Κορυφαίος επιστήμονας στον τομέα του, ο ομότιμος καθηγητής Δημόσιας Υγείας, μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Covid-19 και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, μιλάει για το νέο παγκόσμιο πρόβλημα, την ευλογιά των πιθήκων, που πρώτη φορά παίρνει τη μορφή επιδημίας, με αλυσίδα μεταδόσεων από άνθρωπο σε άνθρωπο, στο έδαφος της Ευρώπης.
ΓΡΑΦΕΙ Η ΝΤΑΝΙ ΒΕΡΓΗ
Ο Τάκης Παναγιωτόπουλος εκτιμά ότι τέτοιες επιδημίες γνωστών ασθενειών συνδέονται με την πρόοδο της επιστήμης στον τομέα της διάγνωσης, αλλά και με τις παρεμβάσεις ή τις καταστροφές των φυσικών οικοσυστημάτων από τον άνθρωπο.
● Δεν προλάβαμε καλά καλά να μπούμε σε φάση μείωσης των περιστατικών και των θανάτων από τη νόσο Covid-19 και εμφανίζεται μια νέα παγκόσμια απειλή: η ευλογιά των πιθήκων! Τι είναι αυτή η αρρώστια; Πόσο απειλεί τη δημόσια υγεία;
Η ευλογιά των πιθήκων είναι ήπια αρρώστια με μικρή μεταδοτικότητα. Αντίθετα με τη νόσο Covid-19, είναι αρρώστια που δεν μεταδίδεται σε ασυμπτωματική φάση, ενώ τα συμπτώματα δεν κρύβονται, φαίνονται με το μάτι λόγω του χαρακτηριστικού εξανθήματος – έτσι μπορεί πιο εύκολα (σε σύγκριση με άλλα νοσήματα) να ληφθούν μέτρα αποφυγής της επαφής με άλλα άτομα ώστε να αποτραπεί η παραπέρα μετάδοση. Επιπλέον, ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων, αντίθετα από τον ιό που προκαλεί Covid-19, δεν υφίσταται εύκολα μεταλλάξεις καθώς το γενετικό υλικό του αποτελείται από DNA και όχι από RNA. Ετσι, η ευλογιά των πιθήκων ως πρόβλημα δημόσιας υγείας δεν έχει καμία σύγκριση με τη νόσο Covid-19. Η ανεξέλεγκτη διασπορά που είδαμε με την Covid δεν μπορεί να γίνει με την ευλογιά των πιθήκων.
● Πώς εκδηλώνεται η ευλογιά των πιθήκων; Τι πρέπει να ξέρουμε για τα συμπτώματα;
Η ιδιαίτερη εκδήλωση της αρρώστιας αυτής είναι το εξάνθημα, δηλαδή τα χαρακτηριστικά σπυράκια που μοιάζουν με αυτά της ανεμοβλογιάς. Ξεκινούν σαν διάσπαρτες κηλίδες, που εμφανίζονται λίγες μέρες μετά την εμφάνιση «πρόδρομων συμπτωμάτων» όπως πυρετός, ρίγος, πονοκέφαλος, πόνος στους μυς κ.ά. Εξελίσσονται σε σπυράκια με έπαρμα, κατόπιν σε μικρές φουσκάλες με διαυγές υγρό που αργότερα μετατρέπεται σε πυώδες και, τέλος, αναπτύσσεται κρούστα. Πρέπει να ξέρουμε ότι στην πρώτη φάση ανάπτυξής τους τα σπυράκια δεν είναι τόσο τυπικά. Οι περισσότεροι άρρωστοι γίνονται τελείως καλά χωρίς προβλήματα.
● Πώς μεταδίδεται;
Συνήθως μεταδίδεται με την άμεση σωματική επαφή με ασθενή που βρίσκεται στη φάση που έχει αναπτύξει σπυράκια. Μπορεί, όμως, να μεταδοθεί από τον άρρωστο και με τα μικρά σταγονίδια που αποβάλλουμε όταν εκπνέουμε ή βήχουμε. Σπανιότερα μπορεί να μεταδοθεί και στην πρώτη «πρόδρομη φάση» του πυρετού και των άλλων γενικών συμπτωμάτων, που εκδηλώνονται 1 με 3 ημέρες πριν αναπτυχθούν τα σπυράκια.
● Υπάρχει θεραπεία, υπάρχει εμβόλιο;
Με την αυστηρή έννοια, εμβόλιο για την ευλογιά των πιθήκων δεν υπάρχει. Υπάρχουν, όμως, εμβόλια (χωρίς σοβαρές παρενέργειες) για την κλασική ευλογιά, που οφείλεται σε συγγενικό ιό, με σημαντικό βαθμό αποτελεσματικότητας και για την ευλογιά των πιθήκων. Ωστόσο, λόγω των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών της νόσου καθώς και λόγω του ήπιου χαρακτήρα της, μαζικός εμβολιασμός δεν έχει κανένα νόημα. Επιλεκτικός εμβολιασμός συνιστάται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (έπειτα από έκθεση στον ιό, για συγκεκριμένα επαγγέλματα υψηλού κινδύνου). Κατάλληλο αντιικό φάρμακο υπάρχει, αλλά δεν διατίθεται σήμερα στα φαρμακεία.
● Η κλασική ευλογιά κυκλοφορεί;
Οχι. Εχει εκριζωθεί από τον πλανήτη πριν από 40-45 χρόνια χάρη σε παγκόσμιο πρόγραμμα εμβολιασμού ιστορικής σημασίας.
● Απ’ ό,τι λέγεται, η ευλογιά των πιθήκων είναι παλιά νόσος και ήρθε στην Ευρώπη από την Αφρική. Είναι έτσι;
Ναι, πρόκειται για μια παλιά νόσο που είναι ενδημική στην Κεντρική και τη Δυτική Αφρική. Ο ιός αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά το 1958 σε πιθήκους (εξ ου και το όνομα), παρότι σήμερα γνωρίζουμε ότι τα ζώα στα οποία ζει και πολλαπλασιάζεται είναι κυρίως τρωκτικά, όπως ποντίκια, αρουραίοι, σκίουροι κ.λπ. Στην Αφρική οι άνθρωποι τυπικά μολύνονται από την επαφή τους με μολυσμένο ζώο (π.χ. με δάγκωμα, επαφή με ζωντανό ή νεκρό ζώο και τα βιολογικά του υγρά), μπορεί όμως να γίνει μετάδοση και από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για πρώτη φορά η νόσος εντοπίστηκε σε ανθρώπους το 1970.
● Γιατί, έπειτα από τόσα χρόνια κυκλοφορίας του ιού στην Αφρική, τώρα πρώτη φορά εμφανίζεται επιδημία στην Ευρώπη;
Σωστά το τοποθετείτε. Μέχρι τώρα είχαμε μεμονωμένα περιστατικά εισαγωγής από την Αφρική στην Ευρώπη και την Αμερική. Ομως, τώρα για πρώτη φορά έχουμε στην Ευρώπη περιστατικά που δεν συνδέονται με ταξίδι στην Αφρική. Και παράλληλα είναι η πρώτη φορά που έχουμε εκδήλωση επιδημίας με αλυσίδα μεταδόσεων από άνθρωπο σε άνθρωπο στο έδαφος της Ευρώπης. Γιατί; Στην παρούσα φάση το ζήτημα δεν έχει διευκρινιστεί, αποτελεί ένα κρίσιμο ερώτημα και είναι το αντικείμενο εντατικής έρευνας. Ωστόσο, διαφαίνονται ορισμένοι παράγοντες που συνδέονται με το νέο φαινόμενο, παρά τις αβεβαιότητες που ακόμα υπάρχουν.
Πρώτον, τα αρχικά δεδομένα δεν υποστηρίζουν ότι τα περιστατικά που παρατηρούνται αυτόν τον μήνα στην Ευρώπη οφείλονται σε μετάλλαξη του ιού, άρα μάλλον έχουμε να κάνουμε με αλλαγές στην οικολογική σχέση ιού-ανθρώπου. Δεύτερον, κατά τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται αύξηση των περιστατικών ευλογιάς των πιθήκων στην Αφρική. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2017 εκδηλώθηκε στη Νιγηρία μεγάλη επιδημία και έκτοτε παρατηρούνται σποραδικά κρούσματα.
Πιθανοί παράγοντες που συνδέονται με αυτό, εκτός από τις καλύτερες διαγνωστικές δυνατότητες, είναι οι παρεμβάσεις ή καταστροφές των φυσικών οικοσυστημάτων (π.χ. αποψίλωση δασών για καλλιέργεια ή κατασκευή δρόμων), με αποτέλεσμα πολλά άγρια ζώα, περιλαμβανομένων και τρωκτικών, να αναζητούν νέα ενδιαιτήματα, πιο κοντά στους τόπους όπου κατοικούν άνθρωποι. Η αύξηση των περιστατικών ευλογιάς των πιθήκων στους ανθρώπινους πληθυσμούς στην Αφρική συνεπάγεται αύξηση της πιθανότητας μετάδοσης του ιού σε ανθρώπους στην Ευρώπη.
● Σύμφωνα με τον ΠΟΥ Ευρώπης και το ECDC, η ευλογιά των πιθήκων στην Ευρώπη βρήκε συγκυριακά χώρο διασποράς σε κοινότητες ομοφυλόφιλων ανδρών που μετρούν αρκετά κρούσματα. Ωστόσο, έχει ξεκινήσει μία συζήτηση που αμφισβητεί τη σημασία τέτοιων αναφορών, προτάσσοντας τον κίνδυνο στιγματισμού των σεξουαλικών επιλογών. Πού βρίσκεται το ουσιαστικό συμφέρον της κοινωνίας και όλων των επιμέρους τμημάτων της;
Πράγματι, στην παρούσα φάση της διασποράς της ευλογιάς των πιθήκων στην Ευρώπη παρατηρήθηκε ότι σημαντικό μέρος των ασθενών αφορά ομοφυλόφιλους άνδρες. Οι λόγοι είναι αδιευκρίνιστοι καθώς δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί η αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην ανάπτυξη της επιδημίας στην Ευρώπη. Οντως οι λόγοι είναι μάλλον συγκυριακοί, αυτό υποδεικνύουν τα χαρακτηριστικά της νόσου που γνωρίζουμε. Κάθε στιγματισμός είναι όχι μόνο απαράδεκτος, αλλά και βαθύτατα αντιεπιστημονικός.
Ωστόσο, πιστεύω ότι πολύ σωστά οι οργανισμοί δημόσιας υγείας αναφέρονται ρητά στις παρατηρήσεις της τρέχουσας περιόδου για τη διασπορά της νόσου. Είναι στοιχείο απαραίτητο για την αύξηση της εγρήγορσης και την αυτοπροστασία όσων μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερη πιθανότητα νόσησης. Η ουσιαστική προστασία όλων των τμημάτων της κοινωνίας ούτε σεμνοτυφίες χρειάζεται ούτε αμήχανες σιωπές, αλλά πλήρη διαφάνεια και ειλικρίνεια για τα υπάρχοντα δεδομένα, σε συνδυασμό με μέριμνα για την κάλυψη των αναγκών υγείας όλων και σεβασμό στις αξίες και τις επιλογές καθενός.
