Η έλλειψη επικοινωνίας και επίβλεψης στο οικογενειακό περιβάλλον, η κοινωνική αποστασιοποίηση και οι εθισμοί, τα βίαια πρότυπα από ΜΜΕ, social media και βιντεοπαιχνίδια αλλά και η αξιακή κρίση στην κοινωνία και το σχολείο, είναι ορισμένοι μόνο από τους παράγοντες που οδηγούν στη ραγδαία αύξηση της νεανικής παραβατικότητας.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ), που έγινε σε πανελλαδικό δείγμα 1.400 ατόμων, όπου καταγράφηκαν αντιλήψεις του γενικού πληθυσμού για την παραβατικότητα των νέων, αλλά και τον ρόλο που έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η παραβατικότητα δεν οφείλεται σε έναν μόνο παράγοντα, αλλά σε ένα σύνολο κοινωνικών, οικογενειακών, οικονομικών και ψυχολογικών αιτιών, κυρίως όμως στην οικογένεια.
Συνολικά, η έρευνα, η οποία παρουσιάστηκε στο φετινό Συνέδριο της ΚΕΔΕ, ανέδειξε ότι η νεανική παραβατικότητα δεν είναι απλώς πρόβλημα του σχολείου αλλά δείκτης μίας γενικότερης κοινωνικής πραγματικότητας. Για τον λόγο αυτό, όπως τόνισαν οι μελετητές, εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι και στελέχη Δήμων, ζητούν συνεργασία, δομές υποστήριξης, συμμετοχή παιδιών και πολιτικές πρόληψης με κοινωνικό χαρακτήρα.
«Η παραβατικότητα ερμηνεύεται ως κοινωνικό σύμπτωμα και όχι ως ατομικό ελάττωμα, με έμφαση στην ανάγκη ενδυνάμωσης των νέων και της κοινότητας αντί της τιμωρίας», τόνισε η εγκληματολόγος, επιστημονικός συνεργάτης της GPO, Έλενα Συρμαλή. «Στις περισσότερες αφηγήσεις των συμμετεχόντων», είπε, «η οικογένεια αναδεικνύεται πρωταρχικός παράγοντας που επηρεάζει τη συμπεριφορά του παιδιού. Αναδύεται, επίσης, ο κρίσιμος ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
Η ίδια εστίασε, κυρίως, στον παράγοντα οικογένεια ως προς το φαινόμενο της έξαρσης της νεανικής παραβατικότητας, αλλά και στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση για τον περιορισμό του φαινομένου. «Η οικογένεια είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που ευθύνονται για τη νεανική παραβατικότητα. Γονείς αδυνατούν να βάλουν όρια στα παιδιά τους και αυτό έχει αντίκτυπο και στο σχολείο. Τα φαινόμενα βίας έχουν γίνει καθημερινότητα και την ίδια ώρα υπάρχει άρνηση ευθύνης από ορισμένους γονείς. Τα παιδιά δεν έχουν όρια και θεωρούν ‘μαγκιά’ αποκλίνουσες συμπεριφορές», υπογράμμισε η κ. Συρμαλή.
Μάλιστα, αναφερόμενη στον ρόλο της ΤΑ είπε ότι τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν ότι σχεδόν οκτώ στους δέκα πιστεύουν ότι οι Δήμοι μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στον περιορισμό της νεανικής παραβατικότητας. Αυτό πιστεύει, όπως τόνισε, το 78,4% των συμμετεχόντων στην έρευνα και το 77,2% των νέων που απάντησαν σε στοχευμένα ερωτηματολόγια.
«Ως εκ τούτου», επισήμανε η κ. Συρμαλή, «η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να λειτουργήσει ως κομβικός μηχανισμός πρόληψης των φαινομένων παραβατικότητας, αν και διαπιστώνεται ότι δεν έχει ανταποκριθεί σε έναν τέτοιο ρόλο, λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης, πόρων και θεσμικής σύνδεσης με τα σχολεία. Από την άλλη όμως, πρόσθεσε, στην πλειοψηφία τους οι εκπαιδευτικοί υπογραμμίζουν συνεχώς την ανάγκη για πρόληψη, έγκαιρη στήριξη και συνεχές ενδιαφέρον για τα παιδιά που δείχνουν σημάδια αποκλίνουσας συμπεριφοράς.
Οι παράγοντες κινδύνου
Στους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου στην εκδήλωση της νεανικής παραβατικότητας, 17 και άνω, αναφέρθηκε ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, Χριστόφορος Σκαμνάκης. Αυτοί, μεταξύ άλλων, όπως είπε, είναι η έλλειψη επικοινωνίας και επίβλεψης στο οικογενειακό περιβάλλον, η κοινωνική αποστασιοποίηση και οι εθισμοί, τα βίαια πρότυπα από ΜΜΕ, social media και βιντεοπαιχνίδια, η αξιακή κρίση στην κοινωνία και η κρίση του σχολείου.
Μιλώντας, μάλιστα, για την ανάγκη εκπόνησης ενός σχεδίου δράσης για την πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας, πρότεινε τη διασύνδεση και ενίσχυση της επικοινωνίας θεσμών και φορέων, τη χαρτογράφηση των τοπικών αναγκών και ανάπτυξη τοπικών δικτύων, δράσεις ενημέρωσης συμβουλευτικής και επιμόρφωσης γονέων παιδιών και εκπαιδευτικών, κέντρα νεότητας, συμβούλια νέων, δομές φιλοξενίας ανηλίκων και δίκτυα mentoring.
Να σημειωθεί ότι πλην της ποσοτικής έρευνας που έγινε σε πανελλαδικό δείγμα, πραγματοποιήθηκε και μία στοχευμένη έρευνα σε 600 νέους ηλικίας 16 έως 24 ετών, οι οποίοι συμμετείχαν μέσω ενός ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου.
Για το ποιοτικό σκέλος της έρευνας που διεξήχθη τον Ιούνιο του 2025 έγιναν 30 συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς που εργάζονται σε Γυμνάσια και Γενικά και Επαγγελματικά Λύκεια στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη και 15 συνεντεύξεις με κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους που απασχολούνται σε σχολεία, αντιδημάρχους κοινωνικής πολιτικής και στελέχη της ΕΛΑΣ, ενώ πραγματοποιήθηκαν και πέντε ομαδικές συζητήσεις και 13 ατομικές.
Η παραβατικότητα, κραυγή για αποδοχή
Στις κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις του φαινομένου, στις πραγματικές αιτίες και τους δρόμους που οδηγούν στην πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση, οι οποίες, όπως είπε, αναδεικνύει η έρευνα, αναφέρθηκε ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ), δήμαρχος Παπάγου Χολαργού, Ηλίας Αποστολόπουλος.
«Είναι μία μελέτη που δίνει χώρο στη γνώση και φωνή στους ανθρώπους της πρώτης γραμμής», τόνισε χαρακτηριστικά, και πρόσθεσε ότι σύμφωνα με τα συμπεράσματά της η παραβατικότητα δεν οφείλεται σε έναν μόνο παράγοντα αλλά σε ένα σύνολο κοινωνικών οικογενειακών, οικονομικών και ψυχολογικών αιτιών.
«Η παραβατικότητα, ίσως είναι μία κραυγή για αποδοχή. Μερικοί από τους σημαντικούς παράγοντες που οδηγούν στην παραβατικότητα, είναι η οικογένεια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το σχολικό περιβάλλον, το εκπαιδευτικό σύστημα, οι οικονομικές συνθήκες, η κατάχρηση ουσιών και πίσω από κάθε βίαιη ή αποκλίνουσα συμπεριφορά κρύβεται ένα πλέγμα από αδυναμίες, συλλήψεις και σιωπές που συχνά δεν τολμούμε να δούμε κατάματα», επισήμανε ο πρόεδρος του Ινστιτούτου.
Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις των μελετητών, συνέχισε ο ίδιος, η παραβατικότητα δεν οφείλεται ούτε στις κακές παρέες που έχει μείνει ίσως ως εικόνα και ένα στερεότυπο. «Οφείλεται κυρίως σε γονική απουσία σε συναισθηματική αδιαφορία και έλλειψη καθοδήγησης. Η πρόληψη, λοιπόν, ξεκινά από το σπίτι, ενισχύεται στο σχολείο και ολοκληρώνεται στην κοινωνία», υπογράμμισε, και πρόσθεσε ότι «στην εποχή που ζούμε, στην οποία οι κοινωνικές ισορροπίες δοκιμάζονται, η Τοπική Αυτοδιοίκηση οφείλει να δίνει το παράδειγμα ευθύνης συνέπειας και δράσης».
Από τα στοιχεία αυτά, συνέχισε, γίνεται αντιληπτό ότι η παραβατικότητα στις νεανικές ηλικίες δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποσπασματικά, αλλά απαιτεί μία συνεργασία από όλους. «Εξάλλου, τη συνεργασία οι ΟΤΑ την έχουμε στον DNA μας και μπορούμε να συνεργαστούμε με την Πολιτεία, την αστυνομία με την εκπαίδευση, με τα σχολεία και την Κοινωνία των Πολιτών», σημείωσε ο κ. Αποστολόπουλος.
«Άρα», είπε, «με βάση τη συγκεκριμένη μελέτη και με τη γνώση ως εργαλείο αλλά και τη συνεργασία ως δύναμη, μπορούμε να χτίσουμε κοινωνίες ποιο ασφαλείς, πιο δίκαιες πιο ανοιχτές με ευκαιρίες για όλους».
Στη μελέτη και τα αποτελέσματά της αναφέρθηκε και ο πρόεδρος της Επιτροπής Εγκληματικότητας και παραβατικότητας των νέων της ΚΕΔΕ, δημοτικός σύμβουλος Ηρακλείου, Μιχάλης Καραμαλάκης. «Η έρευνα δεν έγινε για να δώσουμε τίτλους στα μέσα ενημέρωσης, αλλά για να μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε συγκεκριμένα εργαλεία πολιτικής και παρέμβασης, καθώς η πολυπαραγοντικότητα του φαινομένου σημαίνει ότι δεν υπάρχει μία μαγική λύση».
«Χρειάζονται δίκτυα, συνεργασίες, διατομεακές πολιτικές. Πήραμε την απόφαση να συνθέσουμε τη στρατηγική της Αυτοδιοίκησης και ένα συνεκτικό σχέδιο δράσης με οριζόντιες κατευθύνσεις και θεματικούς πυλώνες, όχι ως ευχολόγιο αλλά ως γεννήτρια τοπικών σχεδίων δράσης, από την οποία κάθε Δήμος θα μπορεί να αντλεί έτοιμες και προσαρμόσιμες παρεμβάσεις», υπογράμμισε.
