Η διάρθρωση του μακεδονικού στρατού και η στρατηγική σκέψη του Αλεξάνδρου – Γράφει ο Διοικητής του Αστυνομικού Τμήματος Ωραιοκάστρου Παύλος Παπαδόπουλος.
Διάρθρωση.
Το επιτελείο του Αλέξανδρου απαρτιζόταν από τους εταίρους, τους βασιλικούς παίδες και τους σωματοφύλακες. Ο μακεδονικός στρατός δεν είχε απλά αξιωματικούς αλλά τάξη αξιωματικών. Ο στρατηγός ήταν τότε πολεμιστής με το σπαθί στο χέρι, το επιτελείο ουσιαστικά δεν χρησίμευε, καθώς τα πάντα έλυνε ο αρχηγός. Στην προκειμένη περίπτωση ο Αλέξανδρος επικρατούσε πάντα γιατί δεν είχε άξιο αντίπαλο.
Στο μακεδονικό στρατό υπήρχαν υπηρεσίες πληροφοριών, μεταξύ αυτών ειδικές ομάδες πληροφοριών, βηματιστές, υπηρεσίες διαβιβάσεων, οικονομική υπηρεσία, επιμελητεία, ταχυδρομικά οπτικά σήματα. Επιπρόσθετα υπήρχαν γεωγράφοι, ιστορικοί, φυσικοί, αρχιτέκτονες, ποιητές κλπ. Ενώ ακόμη υφίστατο η γραμματεία (Βασιλική Γραμματεία) καθώς επίσης και οι εφημερίδες.
Ένα πλήθος δυναμικών προσωπικοτήτων διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στις εκστρατείες στην Ασία. Το επιτελείο του Αλεξάνδρου απαρτιζόταν από παλιούς, έμπειρους και δοκιμασμένους στο μέτωπο αξιωματικούς.
Ο Παρμενίων ήταν ο υπαρχηγός της εκστρατείας και ο γενικός αρχηγός του στρατού. Ο Φιλώτας (γιος του Παρμενίων) ήταν ο αρχηγός των Εταίρων. Ο Νικάνωρ (επίσης γιος του Παρμενίων) ήταν ο αρχηγός των Υπασπιστών. Ο Αντίγονος υπήρξε ο αρχηγός των Νότιων Ελλήνων. Αρχηγοί της Φάλαγγας χρημάτισαν οι Κρατερός, Κοινός, Περδίκκας, Αμύντας και Μελέαγρος, οι οποίοι και εξελίχθησαν σε σπουδαίες προσωπικότητες. Ο Ηφαιστίων, επιστήθιος φίλος και Alter Ego του Αλέξανδρου. Ο ναύαρχος Νέαρχος. Ο Σέλευκος, ιδρυτής του βασιλείου της Συρίας. Ο Πτολεμαίος του Λαγού, ίσως νόθος γιος του Φιλίππου, ιδρυτής του βασιλείου της Περσίας. Ο Κλείτος ο Μελάς (υπήρξε και ο Κλείτος ο Λευκός που οδήγησε 10.000 απόμαχους πίσω στη Μακεδονία). Ο Λυσίμαχος, μετέπειτα βασιλιάς της Θράκης. Τέλος ο Ευμένης ο Αρχιγραμματέας που συνέτασσε τις Εφημερίδες, τα πεπραγμένα δηλαδή της κάθε ημέρας.
Διοίκηση
Η ανώτατη διοίκηση του στρατεύματος είχε παραχωρηθεί στον Αλέξανδρο από τον ίδιο το στρατό. Οι επιμέρους διοικητές διορίζονταν από τον Αλέξανδρο. Οι μεγάλες στρατιωτικές μονάδες διοικούνταν από γνήσιους Μακεδόνες ή Έλληνες που είχαν εκμακεδονιστεί όπως ο Ερύγιος. Εδώ φυσικά μιλάμε για μονάδες όπως το θεσσαλικό ιππικό και το συμμαχικό ελληνικό ιππικό. Τη διοίκηση κατωτέρου επιπέδου των συμμάχων όπως στολίσκοι, ίλες ιππικού τάγματα πεζικού, κρατούσαν οι Έλληνες. Οι υπόλοιποι Έλληνες συνδιασκέπτονταν με τον Αλέξανδρο και τους Μακεδόνες από πρέπουσα θέση, όπως συνέβη στα Γαυγάμηλα.
Τα 2/3 του στρατεύματος προέρχονταν από τη Μακεδονία και της οροσειρές των Βαλκανίων, οι υπόλοιποι ήταν νεοσύλλεκτοι Έλληνες σύμμαχοι. Για το γενικό επιτελείο περισσότερο υπολογίσιμο ήταν το μακεδονικό έμψυχο δυναμικό παρά αυτό των υπολοίπων Ελλήνων. Επρόκειτο, όσον αφορά τους Μακεδόνες, ουσιαστικά για εθνικό στρατό που μαχόταν για την επέκταση της Μακεδονίας.
Φίλιππος και Αλέξανδρος συνδύαζαν τις ιδιότητες του στρατιωτικού και του πολιτικού. Ο Αλέξανδρος ως διοικητής μπορεί να χαρακτηριστεί και ως ¨δημοκρατικός¨, επειδή καθώς πορευόταν μιλούσε με τους στρατιώτες διαρκώς, άκουγε τη γνώμη τους, ήξερε τι τους απαντούσε και τους αγαπούσε. Σε γενικές γραμμές ο σχεδιασμός των επιχειρήσεων, εκτός από τη Γεδρωσία, αποδείχθηκε άριστος.
Παράταξη.
Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη εκστρατευτική δύναμη που θα εγκατέλειπε την Ελλάδα. Η δύναμη αυτή έμοιαζε μέσα στις κατακτημένες περιοχές με κινούμενο νησί, ήταν μια περιοδεύουσα βασιλεία. Όπως είναι φυσικό το μεγαλύτερο ποσοστό και κυρίαρχη θέση μέσα στο στράτευμα είχαν οι Μακεδόνες.
Ας δούμε τα νούμερα. Το έμψυχο δυναμικό που ξεκίνησε την εκστρατεία πρέπει να κυμαινόταν από 30.000 έως 43.000 πεζούς και 4.000 έως 5.500 ιππείς. Τα ποσοστά πρέπει να ήταν 85% πεζή και 15% ιππείς, 19% σύμμαχοι από ελληνικές πόλεις, 13% μισθοφόροι από ελληνικές πόλεις, 5% Θεσσαλοί, 24% οι υπόλοιποι και 39% Μακεδόνες.
21.000 Μακεδόνες χωρισμένοι σε 8 τάξεις και 3.000 υπασπιστές, 6.000 ελαφρά οπλισμένοι και ψιλοί. 3.000 βαριοί ιππείς και 900-1500 ελαφρά. Ο Αλέξανδρος πήρε μαζί του τις τάξεις της Ελιμιώτιδας, των Ορεστών, των Λυγκηστών και των Στυμφαίων, ενώ τα πρώτα 3 χρόνια έως τα Γαυγάμηλα έλαβε ενισχύσεις από τη Μακεδονία περίπου 12.700 πεζούς και 1.650 ιππείς.
Όσον αφορά τους συμμάχους, το Κοινό των Ελλήνων συνείσφερε 7.000 πεζούς, 600 ιππείς, 160 τριήρεις εκ των οποίων 20 αθηναϊκές. Οι Αθηναίοι έδωσαν και ένα μικρό επίλεκτο σώμα ιππικού. Οι Έλληνες οπλίτες είχαν χωριστούς αρχηγούς, σε γενικές γραμμές όμως η διοίκηση τους ανατέθηκε σε Μακεδόνες αξιωματικούς, στρατηγός τους ήταν ο Αντίγονος. Η αναλογία των Ελλήνων συμμάχων ήταν χαμηλή, η συμμετοχή τους στην εκστρατεία περιορισμένη, ικανή όμως ώστε η εκστρατεία να χαρακτηριστεί Πανελλήνια.
Υπήρξαν αυστηρές διακρίσεις μεταξύ των συμμάχων και των μισθοφόρων Ελλήνων και επικουρικών και φαλαγγιτών της αμιγώς μακεδονικής πολιτοφυλακής. Οι μισθοφόροι με την αναχώρηση πρέπει να ήταν 12.000. Ήταν βαριά οπλισμένοι με μεγάλη ασπίδα, ακόντιο και κοντό δόρυ. Όλες τις δύσκολες αποστολές ανέλαβαν οι Αγριάνες, που ήταν παιονική φυλή σύμμαχος των Μακεδόνων και όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο μισούσαν τους Θράκες. Οι Αγριάνες ήταν πάντοτε μπροστά, καταδίωκαν άμεσα τον εχθρό γι’ αυτό και είχαν τις περισσότερες απώλειες σε αξιωματικούς.
Οδρύσες, Τριβαλλοί και Ιλλυριοί στρατολογούνταν ήδη από τις εκστρατείες του Φιλίππου στη Βαλκανική. Η παρουσία τους στην Ασία βόλευε, καθώς απασχολημένοι εκεί δε θα μπορούσαν να απειλήσουν εισβάλλοντας στη Μακεδονία. Ήταν κάτι σαν άτυπη ομηρία. Ήταν βάρβαροι και κατάλληλοι μόνο να υπηρετούν.
Υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη ότι τα ελληνικά στρατεύματα ακολούθησαν τον Αλέξανδρο ως όμηροι στην Ανατολή εξαιτίας της συμπεριφοράς των πόλεων τους στην Ελλάδα. Υποστηρίζεται επίσης ότι επιχειρούσαν απρόθυμα. Θα ήταν επίσης αδύνατο να χρησιμοποιήσει έναν τριπλάσιο από το δικό του ελληνικό στόλο. Η ιδέα της εκστρατείας στην Περσία γοήτευε ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων για πρακτικούς και συναισθηματικούς λόγους, ενώ σύμφωνα με τον Ισοκράτη μια τέτοια εκστρατεία έφερνε ενότητα και οφέλη στις ελληνικές πόλεις.
Φαλαγγίτες: Η μεγαλύτερη δύναμη.
Η συνολική δύναμη της Φάλαγγας υπολογίζεται σε 9.000 άνδρες. Ήταν διαιρεμένη σε έξι τάξεις, τέσσερις εκ των οποίων πήρε μαζί του ο Αλέξανδρος στην Ανατολή: Ελιμιωτών, Λυγκιστίδων, Ορέστιων, Τυμφαίων. Κάθε τάξη αντιστοιχούσε σε μία περιοχή. 16 Λόχοι απάρτιζαν ένα Σύνταγμα, ένα τετράγωνο 252 ανδρών. Μία Πεντακοσιαρχία αποτελούταν από 512 άνδρες και μία Χιλιαρχία από 1024 άνδρες. Οι αριθμοί δεν ήταν απόλυτοι αλλά τροποποιούνταν ανάλογα.
Αυτός ο οποίος εμπνεύστηκε και δημιούργησε τη φάλαγγα ήταν ο Φίλιππος. Ο οπλισμός του φαλαγγίτη ήταν παρόμοιος με των άλλων ελληνικών πόλεων, ήταν όμως λίγο ελαφρύτερος (περικεφαλαία, επιγονατίδες, θώρακας, στρογγυλή ασπίδα, μακρύ ακόντιο, κοντό σπαθί). Η μακεδονική φάλαγγα είχε πυκνότερη δομή από αυτή των υπολοίπων ελληνικών πόλεων και μπορούσε να αλλάξει ευκολότερα κατεύθυνση καθώς ήταν περισσότερο ευέλικτη. 120 σειρές από 8 πολεμιστές.
Υπασπιστές-ψιλοί.
Οι υπασπιστές ήταν σώμα αντίστοιχο με αυτό που δημιούργησε ο Ιφικράτης στην Αθήνα. Επρόκειτο για ένα γρηγορότερο όπλο στην επίθεση, βαρύτερο όμως από τους ψιλούς του Μακεδονικού στρατού. Ο εξοπλισμός τους αποτελούταν από ελαφρύτερο θώρακα και ελαφρύτερη ασπίδα, ενώ συγκροτούταν από μόνιμα στελέχη. Αποδείχτηκαν ικανότατοι, καθώς ανέβαιναν υψώματα, περνούσαν ποτάμια και υποστήριζαν τις επιθέσεις του ιππικού. Αρχηγός των υπασπιστών ήταν ο Νικάνωρ, ο γιος του Παρμενίωνα.
Οι ψιλοί του μακεδονικού στρατού λειτουργούσαν καλύτερα από τους ψιλούς όλων των εποχών όλων των στρατών. Ήταν αποδοτικοί και επέδειξαν ασυνίθηστη πειθαρχία. Υπήρχαν επίσης και σφενδονιστές.
Όσον αφορά τους τοξότες, μαζί με τους Αγριάνες υπήρχαν και Κρήτες. Το νησί ήταν ονομαστό για την ποιότητα των τοξοτών του. Υπολογίζονται 500 Αγριάνες και 500 Μακεδόνες τοξότες.
Το πεζικό απαρτιζόταν από τη Μακεδονική Φάλαγγα, τους Υπασπιστές, τους οπλίτες από τις άλλες πόλεις της Ελλάδας, τους μισθοφόρους, τους Θράκες και τους Θεσσαλούς.
Εκγύμναση.
Στόχος της εκγύμνασης αποτέλεσε η στρατιωτική προετοιμασία και η φυσική κατάσταση. Οι νεοσύλλεκτοι γυμνάζονταν για χρονικό διάστημα έξι μηνών. Η σκληρή εκστρατεία στα Βαλκάνια αποτέλεσε μια σκληρή μαθητεία για τους νέους στρατιώτες.
Η εκγύμναση για τους νέους περιελάμβανε πολλά και διαφορετικά προγράμματα. Οι νέοι στρατιώτες έπρεπε να μάθουν να χρησιμοποιούν όπλα, να τρέχουν οπλισμένοι, να ελίσσονται, να προετοιμαστούν στη διαδικασία των προελάσεων. Η εκγύμναση λάμβανε χώρα σε κινητό στρατόπεδο, ενώ οι δοκιμαζόμενοι κοιμόταν σε πάνινες σκηνές κατά ενωμοτία.
Οι ασκήσεις της φάλαγγας και του ελαφριού πεζικού διέφεραν από αυτές της υπόλοιπης Ευρώπης καθώς ήταν μεθοδικές, ορθολογικές και προοδευτικές.
Κατά την περίοδο των τριών μηνών του χειμώνα υπήρχε ο κίνδυνος οι στρατιώτες να βουλιάξουν στις ηδονές της Ανατολής και να γίνουν μαλθακοί. Ο Αλέξανδρος για να τους κρατά σε επιφυλακή διέταζε ξαφνικά εκστρατείες εναντίων ληστρικών φυλών ή Σκύθων κλπ. Επιπρόσθετα το ίδιο χρονικό διάστημα γυμνάζονταν αρκετά. Όταν ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε τον ανορθόδοξο πόλεμο των Σκύθων αναδιοργάνωσε ταχύτατα το στρατό και επέδειξε προσαρμοστικότητα. Δημιούργησε μικρές ομάδες με ελαφρύ οπλισμό, ταυτόχρονα δημιούργησε ένα πυκνό δίκτυο πόλεων για τον έλεγχο των περιοχών αυτών.
Πειθαρχία
Η εξουσία ήταν δεμένη με το πρόσωπο του. Από πλευράς στρατιωτών υπήρξε τυφλή αφοσίωση στον αρχηγό. Η εξουσία του ήταν εξουσία νικητή στρατηγού. Σύμφωνα με την Claude Mosse: «είχε την ιδεολογία του νικητή-στρατηγού που αναγνωριζόταν από υπηκόους και στρατιώτες και του έδινε απεριόριστη εξουσία». Για λόγους εξωπραγματικούς, σχεδόν θρησκευτικούς, πίστεψαν στην αξία των λόγων του αρχηγού και όχι στη λογική (καλή σχεδίαση) της εκστρατείας!
Η πειθαρχία θεωρήθηκε πιο σημαντική από τον οπλισμό, ενώ και τα δύο μαζί έδιναν το πλεονέκτημα στο στράτευμα. Τα πρώτα χρόνια είχε φιλική σχέση με τους περισσότερους συστρατιώτες του. Ήταν συνεργάτες, βασιλιάς-πρώτος μεταξύ ίσων, σύμφωνα με τη μακεδονική παράδοση, εκτεθειμένος παράλληλα σε κάθε κίνδυνο. Οι στρατιώτες ήταν υπερήφανοι που συμμετείχαν στον εθνικό στρατό, υπήρχε πνεύμα συναδελφικότητας, απόρροια της ομαδικής αύξησης. Ακόμη και οι Αγριάνες, οι Θράκες οι Ιλλυριοί σύμμαχοι αυτοθεωρούνταν ότι ανήκουν στο οργανικό σύνολο του στρατού ως συνάδελφοι των Μακεδόνων. Ο Αλέξανδρος όμως αργότερα με τη θεοποίηση και την υιοθέτηση των περσικών συνηθειών μετατράπηκε σε δυνάστη.
Στόλος
Ο στόλος απαρτιζόταν από μακεδονικά, συμμαχικά, καθώς και καράβια. Συνολικά αποτελείτο από 160 πλοία, από τα οποία τα είκοσι ήταν αθηναϊκά. Ο Αλέξανδρος ήξερε καλά ότι μειονεκτούσε στο στόλο. Ο μακεδονικός στόλος ήταν απειροπόλεμος και μικρός έναντι των τετρακοσίων περσικών πλοίων. Ο γιος του Φιλίππου τελικά κατόρθωσε το ακατόρθωτο! Νίκησε τον εχθρικό στόλο στην ξηρά! Κατέλαβε τις εχθρικές βάσεις ανεφοδιασμού στα μικρασιατικά παράλια και έτσι ο περσικός στόλος δεν κατάφερε να επιχειρήσει στο Αιγαίο!! Ο ελληνικός στόλος αποστρατεύθηκε προσωρινά το 334 π.Χ. στη Μίλητο.
Στρατηγική
Σύμφωνα με τη γνώμη του Γ.Ζ. Ηλιόπουλου η στρατηγική του Αλέξανδρου εξαρτιόταν από τη διοικητική μέριμνα και η γνώση του στον τομέα αυτό ήταν τόσο βαθιά που του επέτρεψε να υλοποιήσει τη μεγαλύτερη στρατιωτική εκστρατεία της ιστορίας. Η οργάνωση της μέριμνας από την εποχή του Φιλίππου ήταν διαφορετική από των υπολοίπων Ελλήνων αλλά και των Περσών.
Σε γενικές γραμμές ο μακεδονικός στρατός επιτιθόταν με τα ελαφριά στρατεύματα και το ιππικό, έπειτα προέλαυναν οι Υπασπιστές και τελευταία η φάλαγγα. Το τρομερό ιππικό γινόταν αποτελεσματικό όταν βρισκόταν σε ανώμαλο έδαφος. Εφαρμόστηκε η μέχρις εσχάτων πιεστική καταδίωξη του εχθρού. Ο Αλέξανδρος δίδαξε πρώτος και τα πλεονεκτήματα της χειμερινής εκστρατείας. Ανέπτυξε επίσης και ψυχολογικές επιχειρήσεις με την καλλιέργεια του ανίκητου και την προβολή της θεϊκής καταγωγής. Έτσι με την πολιτική κατεύθυνση κέρδιζε μάχες χωρίς να εμπλακεί.
-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.
