Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης έγινε στις 29 Μαΐου του 1453 και είναι αναμφίβολα από τα πλέον σημαντικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας.
Υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄.
Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 (Ιουλιανό ημερολόγιο).
Η Άλωση αυτή της Κωνσταντινούπολης σήμανε και το τέλος της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μόνο κατ’ όνομα υπήρχε τις παραμονές της Άλωσης. Ήταν περιορισμένη, κυρίως, στην περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη και σε κάποιες σκόρπιες περιοχές…
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης: Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Δραγάσης Παλαιολόγος (8 Φεβρουαρίου 1405 – 29 Μαΐου 1453) ήταν ο τελευταίος βασιλεύων Βυζαντινός αυτοκράτορας, ως μέλος της δυναστείας των Παλαιολόγων.
Ο Κωνσταντίνος ανέλαβε τις τύχες της αυτοκρατορίας στις 6 Ιανουαρίου 1449, έχοντας επίγνωση της απελπιστικής πολιτικής και στρατιωτικής κατάστασης που βρισκόταν η αυτοκρατορία. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μόνο κατ’ όνομα υπήρχε.
Μια μακροχρόνια και πολύπλευρη κρίση που είχε αρχίσει πολλούς αιώνες νωρίτερα και είχε φθείρει σταδιακά κάθε δύναμη, είχε εξαντλήσει κάθε ικμάδα του άλλοτε παντοδύναμου βυζαντινού κράτους, ενός κράτους που αποτελούσε τον προμαχώνα της Ευρώπης απέναντι σε κάθε επιδρομέα.
Οι συνεχείς αυτές έριδες και αντιδικίες υπέσκαψαν σταδιακά τα θεμέλια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και οδήγησαν στην παρακμή και στη πτώση της.
Ήταν περιορισμένη, κυρίως, στην περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη και σε κάποιες σκόρπιες περιοχές, όπως το Δεσποτάτο του Μυστρά.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης: Ο Μωάμεθ Β΄
Στο οθωμανικό στρατόπεδο, ο Μωάμεθ Β΄, 21 μόλις ετών είχε βάλει σκοπό της ζωής του την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και περιέσφιγγε όλο και περισσότερο τον κλοιό γύρω από την Πόλη.
Πρώτα έκτισε, στα βόρεια της πόλης, στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου, στο πιο στενό σημείο του, ένα ισχυρό φρούριο, το Ρούμελι Χισάρ (ή Μπογάζ Κεσέν).
Τα κανόνια που τοποθετήθηκαν εκεί ήταν ό,τι πιο προηγμένο είχε να επιδείξει η πολεμική τεχνολογία της εποχής (στον «πυρήνα» του οποίου βρισκόταν το τεράστιο κανόνι του Ούγγρου μηχανικού Ουρβανού).
Το οχυρωματικό αυτό έργο απέκοπτε, σε συνδυασμό με το προϋπάρχον οχυρό στην απέναντι ασιατική ακτή (Ανατολού-χισάρ), την θαλάσσια επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τα λιμάνια του Εύξεινου πόντου, στερώντας έτσι πολύτιμες ενισχύσεις και εφόδια για την Πόλη.
Αμέσως μετά, ο Μωάμεθ Β΄ έστειλε τον Τουραχάν μπέη να εισβάλει στις βυζαντινές περιοχές της Πελοποννήσου, για να εμποδίσει την αποστολή ενισχύσεων από τους αδελφούς του Κωνσταντίνου, οι οποίοι διοικούσαν το Δεσποτάτο του Μυστρά.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης: Απέλπιδες προσπάθειες
Το Βυζάντιο σ’ εκείνη την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας του με την οθωμανική λαίλαπα προ των πυλών του, δεν μπορούσε να ελπίζει παρά μόνο στη βοήθεια της καθολικής Ευρώπης, η οποία όμως ήταν μισητή στους κατοίκους της Κωνσταντινούλης.
Η ύπαρξη «Ενωτικών» και «Ανθενωτικών» δίχαζε τους Βυζαντινούς.
Ωστόσο, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έκανε μία απέλπιδα προσπάθεια, στέλνοντας πρεσβεία στον πάπα Νικόλαο Ε’ για να ζητήσει βοήθεια.
Ο Πάπας έβαλε και πάλι ως όρο την Ένωση των Εκκλησιών, αλλά αποδέχθηκε το αίτημα του αυτοκράτορα να στείλει στην Κωνσταντινούπολη ιερείς, προκειμένου να πείσουν τον λαό για την αναγκαιότητα της Ένωσης.
Οι απεσταλμένοι του Πάπα, καρδινάλιος Ισίδωρος και ο αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης Λεονάρδος, λειτούργησαν στην Αγία Σοφία, προκαλώντας την αντίδραση του κόσμου, που ξεχύθηκε στους δρόμους και γέμισε τις εκκλησίες, όπου λειτουργούσαν οι ανθενωτικοί με επικεφαλής τον μετέπειτα πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο.
«Κάλλιο σαρίκι τούρκικο παρά τιάρα παπική»
Το μίσος για τους Λατίνους δεν απέρρεε μόνο από δογματικούς λόγους.
Υπήρχε όμως και κάτι άλλο, που δεν μπορούσαν οι ορθόδοξοι να ξεπεράσουν, να λησμονήσουν, να συγχωρήσουν.
Ήταν νωπές ακόμα οι μνήμες της λεηλασίας των Σταυροφόρων το 1204 όταν κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. Οι ορθόδοξοι ένιωθαν βαθιά προσβεβλημένοι και ταπεινωμένοι, όταν οι εκλεκτοί του Πάπα είχαν λεηλατήσει τις εκκλησιές και τα μοναστήρια τους, είχαν βεβηλώσει την Αγία Σοφία, είχαν πετάξει στους υπονόμους τα Άγια Λείψανα, είχαν σπάσει τις Άγιες εικόνες και είχαν κατακλέψει την Κωνσταντινούπολη.
Θεωρούσαν λοιπόν τους Λατίνους χειρότερους από τους Οθωμανούς, και τον Πάπα, τρισχυρότερο από τον σουλτάνο.
Αντίθετα, οι Οθωμανοί φαίνεται ότι συμπεριφέρονταν καλύτερα προς τους χριστιανούς. Πολλοί χριστιανοί είχαν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση, ακόμη και στο στράτευμα, ενώ κυριαρχούσαν στο εμπόριο. Οι χωρικοί πλήρωναν λιγότερους φόρους και ζούσαν με ασφάλεια.
Με νωπές λοιπόν τις μνήμες των Σταυροφόρων της Δ’ Σταυροφορίας και τις αξιώσεις – απαιτήσεις του Πάπα, δημιουργήθηκε ένα ισχυρό ανθενωτικό κίνημα που διέκειτο ευνοϊκά προς τους Οθωμανούς.
Την παράταξη αυτή εξέφραζε ο Λουκάς Νοταράς (από τους πιο σημαντικούς βυζαντινούς στρατηγούς του Αυτοκράτορα) με τη φράση «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν» («Κάλλιο σαρίκι τούρκικο παρά τιάρα παπική»).
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης: Aγώνας άνισος
Στις 7 Απριλίου 1453, ο Μωάμεθ Β΄ έστησε τη σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού και κήρυξε επίσημα την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης.
Ο αγώνας ήταν άνισος για τους Βυζαντινούς, που είχαν να αντιπαρατάξουν μόλις 7.000 άνδρες, οι 2.000 από τους οποίους μισθοφόροι, κυρίως Ενετοί και Γενουάτες, ενώ στην Πόλη είχαν απομείνει περίπου 50.000 κάτοικοι με προβλήματα επισιτισμού.
Η Βασιλεύουσα περιβαλλόταν από ξηράς με διπλό τείχος και τάφρο. Το τείχος αυτό, που επί 1000 χρόνια είχε βοηθήσει την Κωνσταντινούπολη να αποκρούσει νικηφόρα όλες τις επιθέσεις των εχθρών της, τώρα ήταν έρμαιο του πυροβολικού του σουλτάνου, που από τις 12 Απριλίου άρχισε καθημερινούς κανονιοβολισμούς.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να σπάσουν τη γραμμή άμυνας των τειχών, παρά μόνο όταν από εσωτερική προδοσία μπήκαν από την Κερκόπορτα και περικύκλωσαν τους αμυνόμενους
Ο συνεχής βομβαρδισμός της Πόλης, που δεν διακόπηκε για αρκετές βδομάδες καθόλου, εξάντλησε εντελώς τον πληθυσμό που προσπαθούσε να αποκαταστήσει τις πολυάριθμες ρωγμές του τείχους.
Οι Οθωμανοί προσπάθησαν πολλές φορές να σπάσουν την αλυσίδα που έφραζε τον Κεράτιο κόλπο και προστάτευε την ανατολική πλευρά της Κωνσταντινούπολης.
Στις 20 Απριλίου ένας στολίσκος με εφόδια υπό τον πλοίαρχο Φλαντανελλά κατορθώνει να διασπάσει τον τουρκικό κλοιό μετά από φοβερή ναυμαχία και να εισέλθει στον Κεράτιο, αναπτερώνοντας τις ελπίδες των πολιορκούμενων.
Ο Μωάμεθ κατάλαβε αμέσως ότι μόνο το πυροβολικό του δεν έφθανε για την εκπόρθηση της Πόλης, εφόσον παρέμεινε απρόσβλητος ο Κεράτιος. Με τη βοήθεια ενός ιταλού μηχανικού κατασκεύασε δίολκο και τη νύχτα της 21ης προς την 22α Απριλίου, περίπου 70 πλοία σύρθηκαν από τον Βόσπορο προς τον Κεράτιο.
Η κατάσταση για τους πολιορκούμενους έγινε πλέον απελπιστική, καθώς έπρεπε να αποσπάσουν δυνάμεις από τα τείχη για να προστατεύσουν την Πόλη από την πλευρά του Κεράτιου, όπου δεν υπήρχαν τείχη.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης: Η Πόλις εάλω
Η τελική έφοδος των Οθωμανών έγινε το πρωί της 29ης Μαΐου 1453. Κατά χιλιάδες οι στρατιώτες του Μωάμεθ εφόρμησαν στη σχεδόν ανυπεράσπιστη πόλη και την κατέλαβαν μέσα σε λίγες ώρες.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που νωρίτερα απέκρουσε με υπερηφάνεια τις προτάσεις συνθηκολόγησης του Μωάμεθ, έπεσε ηρωικά μαχόμενος.
Το πρωί της 29ης Μαΐου 1453 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος προαισθανόμενος το τέλος του πήγε στην Αγία Σοφία και μετέλαβε. Κατόπιν αποχαιρέτησε τους δικούς του κι έλαβε θέση μάχης με τους λιγοστούς στρατιώτες του
Αφού έσφαξαν τους υπερασπιστές της Πόλης, οι Οθωμανοί Τούρκοι προέβησαν σε εκτεταμένες λεηλασίες και εξανδραποδισμούς.
Το βράδυ, ο Μωάμεθ ο Πορθητής εισήλθε πανηγυρικά στην Αγία Σοφία και προσευχήθηκε στον Αλλάχ «αναβάς επί της Αγίας Τραπέζης», όπως αναφέρουν οι χρονικογράφοι της εποχής.
Μετά το θάνατό του, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έγινε θρυλική μορφή της ελληνικής λαϊκής παράδοσης ως ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς», που θα ξυπνήσει και θα ανακτήσει την Αυτοκρατορία και την Κωνσταντινούπολη από τους Οθωμανούς
Τέλος εποχής
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης σηματοδότησε το οριστικό τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Αποτέλεσε το τέλος μίας εποχής, ένα σημείο-καμπή στην παγκόσμια ιστορία, επηρεάζοντας δραστικά τη Δύση σε πολιτικό, οικονομικό αλλά και πολιτιστικό επίπεδο.
Η πτώση της σήμανε την έναρξη της φυγής των λογίων της προς τη Δύση, κάτι που επέδρασε δραστικά στην πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της Αναγέννησης.
Η ιστορία των Ελλήνων κάτω από τον οθωμανικό ζυγό είναι «μη εποικοδομητική και μελαγχολική» γράφει ο επιφανής ιστορικός και βυζαντινολόγος σερ Στίβεν Ράνσιμαν.
Επιμέλεια: Θοδωρής Κουγιουμτζής
