Το Σινεμά απέναντι στον Φασισμό και το διαχρονικό φιλμ του Τσάρλι Τσάπλιν

Ο Τσάρλι Τσάπλιν (16 Απριλίου του 1889 − 25 Δεκεμβρίου του 1977), παραμένει μέσα από το σπουδαίο έργο του, επίκαιρος και διαχρονικός. Στην ταινία «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ», καταλήγει στην χαρακτηριστική παρότρυνση: «Στο όνομα της Δημοκρατίας, ας ενωθούμε!». Ο Κινηματογράφος στέκεται απέναντι στον Φασισμό και ο «Σαρλό, στην πρώτη του ομιλούσα δημιουργία, μας χαρίζει ένα διαχρονικό μνημείο ανθρωπισμού.

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ / The Great Dictator
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Τσάρλι Τσάπλιν
Πρωταγωνιστούν: Τσάρλι Τσάπλιν, Πολέτ Γκοντάρ, Τζακ Όκι, Μπίλι Γκίλμπερτ
Μοντάζ: Γουίλαρντ Νίκο
Φωτογραφία: Καρλ Στρους
Μουσική: Μέρεντιθ Ουίλσον
Έτος Παραγωγής: 1940
Χώρα Παραγωγής: Η.Π.Α.
Διάρκεια: 125 λεπτά

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένας Εβραίος κουρέας (Τσάρλι Τσάπλιν) τραυματίζεται πολεμώντας για το φανταστικό έθνος της Τομανία και μένει χρόνια σ’ ένα νοσοκομείο βετεράνων. Όταν επιστρέφει σπίτι, διαπιστώνει ότι πολλά έχουν αλλάξει. Ο Αντενόιντ Χίνκελ (επίσης, ο Τσάπλιν) έχει αποκτήσει απόλυτη δύναμη και έχει μετατρέψει την Τομανία σε μια αντισημιτική μηχανή πολέμου.

Ενώ υπερασπίζεται το κουρείο του από μια επίθεση, ο κουρέας συναντά την όμορφη Χάνα (Πολέτ Γκοντάρ) και γίνεται ακούσια ο ήρωας του κινήματος αντίστασης που αναπτύσσεται στο γκέτο. Στο μεταξύ, ο Χίνκελ σχεδιάζει να κατακτήσει το γειτονικό έθνος του Ότσερλιχ και να γίνει Παγκόσμιος Αυτοκράτορας.

 Η ταινία, «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» (The Great Dictator – 1940) αποτελεί ουσιαστικά, την πρώτη ομιλούσα ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν, που γυρίστηκε δέκα (10) χρόνια μετά την εισαγωγή του ήχου στον κινηματογράφο και είναι αναμφισβήτητα ένα γενναίο, όσο και αμφιλεγόμενο έργο.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι η παραγωγή του φιλμ ξεκίνησε το 1937, μια εποχή που οι Αμερικάνοι ακόμα δεν είχαν ξεκαθαρίσει τη στάση τους απέναντι στον Χίτλερ, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι εν τέλει κυκλοφόρησε στο σινεμά, τρία χρόνια αργότερα, το 1940, όταν ακόμα οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν εισέλθει στο πεδίο μάχης του  Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ενώ λοιπόν, κυκλοφόρησε δεκατρία χρόνια μετά το τέλος της βωβής περιόδου, ο «Μεγάλος Δικτάτωρ» σηματοδοτεί την πρώτη ταινία, στην οποία ο Τσάπλιν χρησιμοποίησε όλες τις δυνατότητες που προσέφερε ο τότε ομιλών κινηματογράφος.

Η ταινία, όπως ήταν φυσικό, απαγορεύτηκε από τους Χίτλερ, Μουσολίνι και Φράνκο. Η σκηνή που ο Τσάπλιν χορεύει μπαλέτο με την υδρόγειο θεωρείται σήμερα μία από τις σημαντικότερες στιγμές της κινηματογραφικής ιστορίας, ενώ η ομιλία του κεντρικού ήρωα στο τέλος της ταινίας, όπου ο δημιουργός έμμεσα εκφράζει το όραμα του για την ανθρωπότητα, επίσης μνημονεύεται για το ανθρωπιστικό της μήνυμα.

Η ταινία υπήρξε υποψήφια για πέντε Όσκαρ – Καλύτερης Σκηνοθεσίας, Πρωτότυπου Σεναρίου, Μουσικής, Β’ Ανδρικού Ρόλου, για τον Τζακ Όκι και φυσικά Α’ Ανδρικού Ρόλου, για την υπέροχη ερμηνεία του Τσάρλι Τσάπλιν. Ενδεικτικό όμως του κλίματος της εποχής είναι το γεγονός ότι το φιλμ έφυγε από την τελετή της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, χωρίς κανένα χρυσό αγαλματίδιο στην κατοχή του…

 H ομιλία του Τσάρλι Τσάπλιν στην ταινία, «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ»:

«Λυπάμαι, αλλά δεν θέλω να γίνω αυτοκράτορας. Δεν είναι δική μου υπόθεση. Δεν θέλω ούτε να βασιλέψω, ούτε να κατακτήσω κανέναν. Θα ήθελα να βοηθήσω όλο τον κόσμο, αν μπορούσα. Εβραίους, χριστιανούς, μαύρους, λευκούς. Όλοι επιθυμούμε την αλληλεγγύη, αυτή είναι η φύση των ανθρώπων. Να ζούμε με την ευτυχία των άλλων, και όχι με τη δυστυχία τους. Δεν θέλουμε ούτε να μισούμε, ούτε να περιφρονούμε.

Στον κόσμο αυτόν υπάρχει χώρος για τον καθένα. Η καλή Γη είναι πλούσια και μπορεί να παρέχει για όλους. Η ζωή μπορεί να είναι ελεύθερη κι ωραία, αλλά χάσαμε αυτό το μονοπάτι. Η πλεονεξία δηλητηρίασε τις ψυχές των ανθρώπων, ανύψωσε τους φραγμούς του μίσους, μας καταδίκασε στη δυστυχία και στη σφαγή. Ορίσαμε την ταχύτητα, αλλά κλειστήκαμε στον εαυτό μας. Η εκμηχάνιση προσφέρει αφθονία αλλά μας έχει αφήσει σε ένδεια. Η επιστήμη μας έκανε κυνικούς, η ευφυΐα μας, σκληρούς και άξεστους. Σκεφτόμαστε πολύ και αισθανόμαστε ελάχιστα.

Περισσότερο κι από τις μηχανές, χρειαζόμαστε την ανθρωπιά. Πιο πολύ από την επιδεξιότητα, χρειαζόμαστε την καλοσύνη και την ευγένεια. Χωρίς αυτές τις αρετές, η βία θα κυριαρχήσει στη ζωή και όλα θα χαθούν. Το αεροπλάνο και το ραδιόφωνο μας έφεραν πιο κοντά. Η ίδια η φύση αυτών των εφευρέσεων διαλαλεί την καλοσύνη των ανθρώπων. Διαλαλεί την παγκόσμια αδελφοσύνη, την ενότητα όλων μας.

Ακόμα κι αυτή τη στιγμή, η φωνή μου φτάνει στα αυτιά εκατομμυρίων ανθρώπων, απελπισμένων γυναικών, παιδιών, που είναι θύματα ενός συστήματος που ξέρει μόνο να βασανίζει και να φυλακίζει αθώους ανθρώπους. Σε αυτούς που με ακούνε, λέω: Μην απελπίζεστε. Η τωρινή μας δυστυχία δεν είναι παρά το πέρασμα της πλεονεξίας και της σκληρότητας εκείνων που φοβούνται την πρόοδο του ανθρώπου.

Το μίσος των ανθρώπων θα περάσει και οι δικτάτορες πεθαίνουν! Και η δύναμη που αφαίρεσαν από το λαό θα επιστρέψει σε αυτόν ξανά. Όσο οι άνθρωποι πεθαίνουν, η ελευθερία δεν θα αφανιστεί ποτέ!

Στρατιώτες! Μην υπακούτε στους αγροίκους, που σας περιφρονούν και σας σκλαβώνουν, που σας δυναστεύουν τις ζωές. Ανθρώπους που σας λένε τι να κάνετε, τι να σκεφτείτε και τι να νιώσετε! Που σας μεταμορφώνουν σε κοπάδι, σε κρέας για τα κανόνια. Μην υποχωρείτε μπροστά σε αυτά τα εκφυλισμένα όντα, στους εγκέφαλους και τις καρδιές των μηχανών! Δεν είστε ούτε μηχανές, ούτε κοπάδι, είστε άνθρωποι! Φέρετε την αγάπη της ανθρωπότητας μέσα στις καρδιές σας, δεν μισείτε! Μόνο όσοι στερήθηκαν την αγάπη μισούν! Οι στερημένοι και οι αφύσικοι!

Στρατιώτες! Μην αγωνίζεστε για τη σκλαβιά, αγωνιστείτε για την ελευθερία! Ο άγιος Λουκάς στο 17ο κεφάλαιο γράφει: «το βασίλειο του Θεού είναι μέσα στον άνθρωπο». Όχι σε έναν άνθρωπο, όχι σε μια ομάδα ανθρώπων, αλλά σε όλους τους ανθρώπους! Σε εσάς! Εσείς είστε ο λαός που έχει τη δύναμη, να δημιουργεί τις μηχανές, να δημιουργεί την ευτυχία! Εσείς ο λαός, έχετε τη δύναμη να δημιουργήσετε την ευτυχία, να εμπνεύσετε μια όμορφη κι ελεύθερη ζωή, να κάνετε αυτή τη ζωή μια υπέροχη περιπέτεια!

Στο όνομα της δημοκρατίας, ας χρησιμοποιήσουμε αυτή τη δύναμη, ας ενωθούμε! Ας αγωνιστούμε για ένα καινούργιο κόσμο, με ευκαιρίες και δουλειά για όλους, μέλλον για τους νέους, ασφάλεια για τους ηλικιωμένους.

Με αυτές τις υποσχέσεις, οι αγροίκοι πήραν την εξουσία. Αλλά είπαν ψέμματα! Δεν κράτησαν το λόγο τους! Ποτέ δεν θα το κάνουν! Οι δικτάτορες ελευθερώνουν τον εαυτό τους, αλλά υποδουλώνουν το λαό. Ο αγώνας μας είναι να κάνουμε πράξη αυτές τις υποσχέσεις! Να ελευθερώσουμε το λαό, να σπάσουμε τους εθνικούς φραγμούς, να καταργήσουμε την πλεονεξία, το μίσος και τη μισαλλοδοξία.

Ας αγωνιστούμε για ένα κόσμο δικαίου, όπου η επιστήμη και η πρόοδος θα φέρουν ευτυχία σε όλους! Στρατιώτες! Στο όνομα της δημοκρατίας, ας ενωθούμε!

Χάννα, με ακούς; Όπου κι αν είσαι σήκωσε τα μάτια σου, Χάννα. Τα σύννεφα διαλύονται, ο ήλιος διαπερνά! Βγαίνουμε από το σκοτάδι μέσα στο φως! Μπαίνουμε σε έναν νέο κόσμο, έναν καλύτερο κόσμο, όπου οι άνθρωποι θα ανυψωθούν πάνω από το μίσος, την πλεονεξία και την αγριότητά τους. Σήκωσε τα μάτια σου, Χάννα! Η ψυχή του ανθρώπου έχει φτερά και μαθαίνει επιτέλους να ανυψώνεται! Πετάει προς το ουράνιο τόξο, προς την ελπίδα, προς το μέλλον. Το λαμπρό, το ένδοξο μέλλον, που ανήκει σε εσένα, σε εμένα, σε όλους μας!

Σήκωσε τα μάτια, Χάννα! Κοίτα ψηλά!»

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΟΣ

Μοίρασε το άρθρο!